برآورده شدن درخواستهای بهشتیان، یکی از لذات روحانی بهشت در قرآن

با توجه به اینکه «معاد» هم جنبه جسمانی دارد و هم روحانی و نیز با توجه به اینکه روح به مراتب اعلا و اشراف از جسم است، نباید تردید داشت که نعمتهای روحانی و معنوی بهشت به مراتب از نعمتهای مادی برتر و والاتر و پرشکوه تر است! ولی از آنجا که این مواهب و نعمتها معمولا در وصف نمی گنجد، و دیدنی است (دیدن با چشم دل) نه گفتنی و نه شنیدنی، لذا در آیات قرآن غالبا اشارات سر بسته ای به این بخش از نعمتهای بهشتی می بینیم جز در مواردی که قابل شرح و بیان بوده که در آنجا قرآن به شرح و بیان آنها پرداخته است.

به تعبیر دیگر  لذت درک معرفة الله، و جذبه های جلال و جمال او، و انوار الطاف خفیه پروردگار و مستی از جام عشق ذات مقدس او، آنچنان است که یک لحظه آن از تمام نمتهای مادی جهان برتر است. ما گاهی نمونه های بسیار کمرنگ این مطلب را در این دنیا تجربه کرده ایم که وقتی حالی برای عبادت و خلوت با پروردگار دست دهد و انسان غرق مناجات با قاضی الحاجات گردد، دنیا و آنچه در آن است به فراموشی بسپرد و در لحظات کوتاهی محو جمال بی مثال او شود مخصوصا اگر این امر در مراکز حساسی همچون جوار خانه کعبه، یا در عرفات و مشعر و امثال آن از مراکز  خاص عبادت باشد، آنچنان نشاط و لذت به انسان دست دهد که با هیچ قلم و بیانی قابل شرح و تقریر نیست.

فکر کنید اگر این حالت  هزاران هزار بار قویتر و ساعتها و شبها و روزها و ماهها و سالها ادامه پیدا کند، چگونه خواهد بود؟ به خصوص اینکه در بهشت عوامل غفلت و بیخبری از خداوند، و گرفتاریهائی که حضور قلب را برهم می زند وجود ندارد، و حجابها و موانع از مقابل دیدگان دل کنار رفته، درک و دید انسان به مراتب قویتر می گردد، و از وسوسه های شیطانی که همیشه مزاحم رهروان این راه  است مطلقا خبری نیست. آن گاه می توان تصور کرد که در آنجا چه خبر است؟ چه غوغائی از نعمتهای معنوی بر پا است؟ و چه جذبه های نیرومندی روح را به جوار قرب حق می کشد، او را در انوار ذاتش مستغرق می سازد، و از خویشتن خویش غافل می کند، و کارش به جائی می رسد که جز او نمی بیند، و جز او نمی خواهد، و هرچه دلش می خواهد همان می بیند و هرچه ببیند دلش همان را می خواهد! با توجه به اشارات  کوتاه به قرآن باز می گردیم و شرح یکی از این مواهب را از لسان قرآن می شنویم:

آنچه بخواهند به آنها می دهند
گاه می شود میزبان انواع نعمتها را برای پذیرائی میهمان عزیزش فراهم می کند، ولی این نعمتها معمولا از جهتی معین و محدود است، اما هنگامی که به او وعده دهد که هرچه بخواهی – بدون استثناء - برای تو فراهم می کنم، اینجا است که روح میهمان غرق آرامش می شود، چون می داند  هیچ گونه محدودیتی درکار نیست. این سخن همان طور که درباره مواهب مادی صادق است، در مورد مواهب معنوی آن نیز کاملا صدق می کند، و اتفاقا بعضی از تعبیرات آیات تناسب بیشتری با مواهب معنوی دارد. مثلا در آیه 22 شوری بعد از ذکر باغهای بهشتی  می افراید: "لهم ما یشاون عند ربهم ذلک هو الفضل الکبیر" «برای آنها هر چه بخواهند نزد پروردگارشان فراهم است و این فضل بزرگی است».

تعبیر "عند ربهم" و تعبیر "ذلک هو الفضل الکبیر" همه تناسب با مواهب معنوی و روحانی بهشت دارد که بعد از ذکر نعمتهای مادی به آن اشاره است. و در آیه 34 زمر همین معنی بدون اشاره به نعمتهای مادی آمده، می فرماید: "لهم ما یشاون عند ربهم ذلک جزاء المحسنین" «هرچه بخواهند برای آنها نزد پروردگارشان موجود است، و این است پاداش نیکوکاران». به این ترتیب هیچگونه محدودیتی در نعمتهای بهشتی مخصوصا درجنبه های روحانی و معنوی وجود ندارد، و این تعبیرات علاوه بر اینکه نشان می دهد نعمتهای بهشتی محدود به جنبه های مادی نیست، بیانگر این حقیقت است که در هیچیک از این دو بخش نیز محدودیتی نیست. به تعبیر دیگر در آنجا خداوند   آنچنان قدرتی به انسان می بخشد که اراده او سبب پیدایش هرگونه موهبتی است، به خلاف دنیا که اراده انسان همیشه تابع وجود انسان و فراهم بودن زمینه ها است. انسان هنگامی اراده گردش باغ و صحرا می کند که هوا مناسب باشد  و درختان سرسبز و خرم، هرگز اراده انسان بهار آفرین و طراوت بخش باغ و بستان نیست ولی در قیامت به محض اینکه چیزی را می خواهد و طلب می کند به فرمان پروردگار ایجاد می شود و این امتیاز عجیبی است. بعضی از مفسران که تعصب خاصی روی مسأله رویت خداوند دارند باز در اینجا به سراغ این مسأله رفته اند که این آیه مسأله رویت را نیز شامل می شود، چه کسی است که نخواهد خدا را ببیند؟! ولی اشتباه بزرگ آنها اینجا است که نمی خواهند این وقعیت را بپذیرند که  مشاهده حسی درباره خداوند  غیر ممکن است، چرا که جسم بودن و مکان و جهت داشتن از صفات ویژه مخلوقات است و این درباره ذات پاک خداوند محال است و بهشتیان هرگز تقاضای محال نمی کنند، اما مشاهده قلبی و باطنی هم در این جهان میسر است و هم در جهان دیگر.

جالب اینکه در تعبیر دیگری در این زمینه در آیه 35 ق می خوانیم: "لهم ما یشاون فیها و لدینا مزید" «هرچه بخواهد، در بهشت برای آنها هست و نزد ما اضافات دیگری است»! این تعبیر نشان می دهد که با تمام وسعتی که جمله "لهم ما یشاون فیها" دارد، و تمام آنچه را اراده کنند شامل می شود، خداوند افزون بر آن نعمتها و مواهبی که هرگز به فکر هیچ انسانی نرسیده و نمی رسد، و به هیچ خاطری خطوری نکرده و نمی کند، برای آنها فراهم ساخته است،  و الطاف بی دریغش را به گونه ای که با هیچ بیانی قابل توصیف نیست شامل حال آنها می کند!

از بعضی از روایات استفاده می شود که جمله "و لدینا مزید" اشاره به روزهای جمعه بهشتیان است که در آن روزها  کرامات تازه، و عنایات ویژه ای، از سوی پروردگار  نسبت به آنها می شود، که هفتاد بار از آنچه دارند برتر و بالاتر است. آیات دیگری  در قرآن نیز وجود دارد که کم و بیش با آیات  فوق هماهنگ است.  ازجمله آیات 57 یس و 31 فضیلت است که با تعبیر "لهم ما یدعون" ( برای آنها هرچه طلب کنند خواهد بود) یا "لکم فیها ما تدعون" ( برای شما در آنجا طلب کنید خواهد بود) نیز شامل مواهب گوناگون معنوی می شود.