تفسیر سوگند به عصر در قرآن

در میان سوگندهای قرآن مجید به زمانها، سوگند به «عصر» به چشم می خورد که حقایق شگرفی را در برداشته و انسان را به بهره برداری هر چه بیشتر از آن دعوت می نماید. این معنی یک بار و آن هم در لفظ در آغاز سوره ای که بدان نام یافته، قرار دارد، "و العصر" (عصر/آیه 1: سوگند به عصر). از آن جهت که لفظ «عصر» کلی است و مفاهیم گوناگونی را دربردارد، در بین مفسران اختلاف هست که مراد عصر چیست؟ برای آگاهی از اظهار نظر آنان چند وجه کلی را ذیلا یاد آور می شویم:

1. مراد از عصر، نماز عصر است که نماز وسطی نامیده می شود، این سوگند به جهت اهمیتی است که این نماز در پیشگاه خداوند دارد، چنانکه در مورد دیگر نیز به آن سفارش شده است: "حافظوا علی الصوات و الصلوه الوسطی...." (بقره /آیه 239). مرحوم طبرسی این معنی را از مقاتل نقل نموده، زمخشری بدان معتقد است که روایت بدین مضمون از پیامبر نقل کرده که فرموده: هرکس نماز عصر خود را از دست دهد، همانند کسی است که مال و اهل خود را از دست داه باشد. دیگر مفسران نیز به صورت یکی از وجوهی که در مورد آیه اظهار شده در تفسیر خود ذکر کرده اند.

2. مقصود بعد از ظهر است که عبارت است از قسمت آخر از هر روز. اهمیت این موقع از روی این است که در آن نشانه ای از یگانگی و وحدانیت آفریدگار توانا، از جهت پشت کردن و پایان پذیرفتن لحظات روز و رو آوردن شب و رفتن قدرت نور خورشید قرار دارد چنانکه قرآن به «ضحی» که قسمت اول از روز است سوگند یاد نموده است چون در آن وقت نور خورشید ظاهر می گردد و روز رو می آورد، و همه ی مردم این دو وقت را بزرگ می شمارند. طبرسی این وجه را از حسن و قتاده نقل نموده، مفسران دیگر نیز این وجه را یادآور شده اند.

3. عصر نبوت پیغمبر عالیقدر اسلام که شریفترین عصرها و دوره ها بود که تاریکیهای  جهل، ظلم، فساد، طغیان، با درخشش خورشید پرفروغ و حیاتبخش وجود آن حضرت درهم دریده شد و ناگاه ایمان، فرهنگ و عدالت و برادری جای آنها را گرفت، و روحی تازه و حیاتی تازه تر بر کالبد مرده جامعه دمیده شد، عصر پیروزی حق بر باطل بوده است.

4. بعضی از مفسران شیعه گفته اند مراد عصر ظهور حضرت قایم ( عج) است که دارای عظمت فوق العاده ای می باشد همچون عصر نوبت پیامبر اسلام. مرحوم فیض این وجه را از کتاب اکمال الدین از امام صادق علیه السلام نقل نموده که امام آیات بعدی این سوره را چنین تفسیر فرموده است: "إن الإنسان لفی خسر"، انسان در زیان است یعنی دشمنان ما، "إلا الذین آ منوا"، یعنی جز آنان که به آیات و نشانه های ما ایمان آورده اند، "و عملوا الصالحات و توصوا بالحق و تواصوا بالصبر"، یعنی کارهای شایسته که عبارت از مواسات با برادران ایمانی است، انجام  داده اند و توصیه به حق یعنی امامت کرده و سفارش به صبر یعنی عترت پیامبر نموده اند. علامه حویزی و بحرانی نیز در تفسیر خود، از کتاب «اکمال الدین» این بیان امام صادق علیه السلام را نقل کرده اند. 

5. اکثر مفسران معتقدند کلمه عصر مفهوم وسیعتری را دربردارد، که عبارتست از «روزگار» که همه ی وجوه مزبور شامل می شود. مغنیه در تفسیر خود اقوال یاد شده را بیان می کند و می گوید: این اقوال از مفهوم عام و دلالت لفظ آیه بعید است، بلکه آنچه به مفهوم آن نزدیکتر است، آن است که مراد از عصر، روزگار  است یعنی زمانی  که حوادث و افعال در آن واقع می شود.