نگاهی به آداب و شرایط عیادت از بیمار در روایات

دیدار بیمار آدابی دارد که هنگام عیادت باید آنها را رعایت کرد و از جمله آن آداب، هدیه است که در این مورد به بیان یک روایت اکتفا می شود:

«علی مولی لجعفربن محمد قال: مرض بعض موالیه فخرجنا  إلیه نعوده و نحن عده من موالی جعفر فاستقبلنا جعفر فی بعض  لطریق فقال لنا: أین تریدون؟ فقلنا نرید  فلانا نعوده ، فقال لنا: قفوا فوقفنا فقال مع  أحدکم تفاحه أوسفرجله أو اترجه أو لعقه من طیب أو قطعه  من عود بخور؟ فقلنا  ما  معنا  شیء من هذا، فقال: إما تعلمون أن المریض یستریح إلی کل ما ادخل به علیه»، بعضی از دوستان امام صادق علیه السلام به دیدن بیماری می رفتند. در بین راه به امام صادق علیه السلام برخوردند، فرمود: کجا می روید؟ عیادت مریض. آیا برای مریض هدیه ای از قبیل سیب، به، اترج یا مقدار کمی عطر یا قطعه ای از عود با خود می برید؟ نه، مگر نمی دانید هدیه بردن مایه آرامش خاطر بیمار می شود؟
همچنین رسول گرامی صلی الله علیه وآله وسلم درباره بردن هدیه برای بیمار فرمود: «من أطعم مریضا شهوته أطعمه الله من ثمار الجنه»، هرکس بیماری را به آنچه که دوست دارد اطعام کند خداوند متعال از میوه های بهشتی به او خواهد داد.

آداب نشستن نزد بیمار

کسانی که به دیدار بیمار می روند وقتی نزد او می نشینند باید این نکات را رعایت کنند:

دعا برای بیمار

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «عودوا المرضی و اتبعوا الجنائر  یذکرکم و تدعوالمریض، فتقول اللهم اشفه بشفائک و داوه بدوائک و عافه  من بلائک»، بیماران را عیادت کنید و در تشییع جنازه ها شرکت نمایید که این کار آخرت را به یاد شما می آورد و برای بیمار دعا کنید و بگویید: خدایا! او را به شفای خود شفا مرحمت کن و به دوای خویش مداوا فرما و از بلای خود او را در امان بدار.

و در حدیث دیگری فرمود: «أذا دخل أحدکم  علی أخیه عائدا له فلیدع له و لیطلب منه الدعاء فإن  دعائه مثل دعاء الملائکه»، زمانی که یکی از شما به عیادت برادر دینی خود می رود باید برای او] بیمار[ دعا کند و از او نیز بخواهد برای وی ]عبادت کننده [ دعا کند که دعای بیمار مثل دعای فرشته است.

تقویت روحی

یکی دیگر از آداب بیمار این است که انسان او را دلداری دهد و روحیه اش را تقویت کند و با گفتن مطالبی ( از این قبیل که به زودی کسالت و بیماریت برطرف خواهد شد، خدا به تو صحت و عافیت می دهد تا به زندگی خود ادامه دهی و...) به او آرامش خاطر ببخشد، چون بعضی از افراد هنگام بیماری روحیه خود را از دست می دهند تا آن حد که از زندگی مأیوس می شوند، به این جهت  باید آن ها را امیدوار کرد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «إذا دخلتم علی المریض فنفسواله فی الإجل فإن ذلک لایرد شیئا و هو یطیب النفس»، هنگامی که از بیمار دیدن می کنید او را به زندگی امیدوار سازید. این کار گرچه مقدرات را تغیر نمی دهد و مانع از مرگ نمی شود اما وسیله آرامش خاطر بیمار است.

به همین جهت، وقتی آن بزرگوار به عیادت سلمان فارسی آمد و خواست از بالین او برخیزد فرمود: «یا سلمان کشف الله ضرک و عفرذنبک و حفظک فی دینک و بدنک إلی منتهی أجلک»، ای سلمان! خداوند رنج تو را برطرف سازد و گناهت را ببخشد و دین و بدن تو را تا آخر عمرت محفوظ نگه دارد.

کوتاه کردن دیدار

از نکته های دیگری که باید هنگام عیادت بیمار رعایت شود کوتاه کردن زمان عیادت بیمار است مگر این که خود او بخواهد.

امیرمومنان علیه السلام فرمود: «أن من أعظم العواد  أجرا عندالله لمن إذا عاد أخاه خفف الجلوس إلا أن یکون  المریض یحب ذلک و یریده»، از دیدار کنندگان بیمار آنکس  بیشتر اجر می برد که کمتر نزد او بنشیند جز در صورتی که خود بیمار به ماندن مایل باشد.

به خصوص گاهی از اوقات که انسان به عیادت بیمار می رود ممکن است از روی جهل و نادانی و جهات دیگر چنان بیمار را خسته کند که عیادت او از خود مرض رنج آورتر باشد.

امام صادق علیه السلام فرمود: «فإن عباده النوکی  أشد علی المریض من وجعه»، دیدار نادان و احمق برای بیمار از خود مرض سخت تر و دشوارتر است.

به همین جهت در حدیث دیگری فرمود: «أعظمکم أجرا فی العیاده أخفکم جلوسا»، از عیادت کنندگان آن که کمتر در نزد بیمار بنشیند، اجر و پاداشش بیشتر است.

عیادت کامل

نکته دیکری که در آداب عیادت بیمار باید رعایت شود کیفیت برخورد با اوست که باید همراه با اظهار محبت و ملاطفت باشد. در این باره نیز روایاتی رسیده است.

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «تمام عیاده المریض أن یضع یده علیه و یسأله  کیف هو»، عیادت کامل آن است که عیادت کننده دست روی بدن بیمار گذاشته و حال او را بپرسد.

و نیز فرمود: «تمام عیاده المریض أن یضع أحدکم یده علیه و یسأله کیف أنت؟ کیف أصبحت و کیف  أمسیت؟ و تمام تحیتکم  المصافحه»، عیادت کامل آن است که دستت را بر بدن بیمار نهی و از او احوال پرسی کنی، و کاملترین درود و تحیت مصافحه کردن (دست یکدیگر را فشردن) است.

امیرمومنان علیه السلام فرمود: «من تمام العباده إن یضع العائد إحدی یدیه علی یدی  المریض أو علی  جبهته»، عیادت کامل آن است که عیادت کننده یک دست خود را روی دستهای بیمار با بر پیشانی او بگذارد.
و نیز فرمود: «تمام العباده للمریض أن تضع یدک علی ذراعیه و تعجل القیام من عنده»، بهترین عیادت این است که دست روی دست های بیمار بگذاری و زود برخیزی و بروی.

توقع پذیرایی از بیمار نداشتن

از آن جا که هدف از عیادت بیمار اظهار محبت و ادای حقوق اخوت و کسب اجر و ثواب است کسی که به نزد بیمار می رود نباید از او انتظار پذیرایی داشته باشد زیرا بیمار خود گرفتار بیماری است و خانواده اش نیز گرفتار پرستاری از او هستند، بنابراین عیادت کنندگان خود باید به کمک آنها بشتابند نه آن که زحمت افزا باشند و باری بردوش آنها بگذارند. از این رو (نهی ر سول  الله صلی الله علیه و اله و سلم أن یأکل العائد  عند العلیل فیحبط  الله أجر عیادته) پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم از خوردن چیزی نزد بیمار نهی کرده است زیرا این سبب می شود که پاداش خود را از بین ببرد.