نگاهی به آثار آموزشی نماز جمعه

نماز جمعه یکی از مهمترین اجتماعات عبادی سیاسی اسلامی است که تاثیر آن در آموزش مستقیم و غیر مستقیم جامعه اسلامی، بسیار قوی است. این نماز پرشکوه، هر هفته یک بار تشکیل می شود، و تمام مسلمانان یک شهر موظفند دریک نماز جمعه شرکت کنند. در نماز جمعه دو خطبه قبل از نماز خوانده می شود که مشتمل بر مواعظ و اندرزها و امر به تقوا و پرهیزکاری و به ویژه مسائل اجتماعی و سیاسی مهم جامعه است که از یک سو روح و جان را تلطیف کرده و از آلودگیهای گناه شستشو می کند، و از سوی دیگر آگاهی فراوانی به مردم در زمینه معارف اسلامی و رویدادهای مهم اجتماعی و سیاسی و چگونگی موضع گیری صحیح در برابر آنها را می دهد، و از سوی سوم جلب همکاری عموم را برای حل مشکلات در پرتو تجدید روح دینی و نشاط معنوی فراهم می سازد. خواندن دو خطبه، از واجبات نماز جمعه است، و در آداب خطبه در روایات اسلامی و کتب فقهی آمده است که خطیب باید صدای خود را چندان بلند کند که همه مردم صدای او را بشنوند و به هنگام ایراد خطبه همه باید خاموش باشند و به سخنان خطیب گوش فرا دهند و رو به سوی او باشند. شایسته است خطیب مردی فصیح و بلیغ و آگاه به اوضاع و احوال مسلمین و با خبر از مصالح مسلمین و شجاع و صریح اللهجه در بیان حق باشد، به علاوه حسن اعمال و رفتار او در جامعه سبب تاثیر و نفوذ کلامش گردد و زندگی او مردم را به یاد خدا بیندازد. در خطبه ها باید مسائل مهمی که با دین و دنیای مسلمین ارتباط دارد مطرح گردد، و آنچه مورد نیاز مردم در داخل و خارج کشورهای اسلامی و منطقه می باشد، مورد بحث قرار گیرد، مسائل مهم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی با در نظر گرفتن اولویتها مطرح گردد، و به مردم آگاهی لازم داده شود، آنها را از توطئه های دشمنان با خبر سازد، و برنامه های کوتاه مدت و دراز مدت را برای خنثی کرردن نقشه های آنها گوشزد نماید. خطیب باید بسیار هوشیار و بیدار و اهل فکر و مطالعه در مسائل معنوی و مادی اسلام باشد، و از این مراسم بزرگ حداکثر استفاده را برای آگاه ساختن مسلمین و پیشرفت اهداف اسلامی بنماید.

در حدیث جامع و پر معنایی از امام علی بن موسی الرضا(ع) می خوانیم که فرمود: «خطبه نماز جمعه برای این قرار داده شده که نماز جمعه یک برنامه عمومی است، خداوند می خواهد به امیر مسلمانان امکان دهد، تا مردم را موعظه کند و به اطاعت ترغیب نماید و از معصیت الهی برحذر دارد» سپس افزود: «و توقیفهم علی ما اراد من مصلحه دینهم ودنیاهم ویخبرهم بما ورد علیهم من الافاق من الاهوال التی لهم فیها المضره والمنفعه»، «و آنها را از اخبار و حوادث مهمی که از نقاط مختلف به او می رسد و در سود و زیان و سرنوشت آنها موثر است، مطلع سازد»، سپس فرمود: «اینکه برای نماز جمعه دو خطبه قرار داده شده به خاطر این است که در یکی حمد و ثنا و تمجید و تقدیس الهی (و مسائل معنوی و اخلاقی) مطرح کنند، و در دیگری نیازها و هشدارها و دعاها را قرار دهند و اوامر و نواهی و دستورهایی که مربوط به صلاح و فساد جامعه اسلامی است به اطلاع آنها برسانند».

نقشی که امروز نماز جمعه، برای آگاه سازی مردم از مسائل سیاسی و اجتماعی دارد بر کسی پوشیده نیست و بسیار می شود که تبلیغات سوء دشمنان که در طول هفته با استفاده از وسایل ارتباط جمعی مجهز جهان انجام می گیرد با یک خطبه حساب شده نماز جمعه خنثی می گردد و اگر مسلمین قدر این برنامه مهم اسلامی را بشناسند و همانگونه که اسلام خواسته است انجام دهند، و مانند بعضی  از دولتهای ضعیف النفس یا دست نشانده هویت این عبادت بزرگ را مسخ نکنند، به عمق تاثیرات آن از نظر فرهنگی و آموزشی آشنا و از برکات آن بهره مند می شوند. نماز عیدین (عید فطر و عید قربان) که شباهت زیادی با نماز جمعه دارد مخصوصا از نظر دو خطبه که در اینجا بعد از نماز بجا آورده می شود، همان آثار و برکات نماز جمعه را می تواند داشته باشد.