روایات سهوالنبی

در بعضی از روایاتی که دربارهی کیفیت نماز رسول اکرم (ص) نقل شده، آمده است که رسول اکرم (ص) نماز چهار رکعتی را دو رکعت خواند و سلام داد یا نماز چهار رکعتی را پنج رکعت خواند. بیشتر محققان درباره روایات مزبور نقد عقلی و نقلی کرده اند. نقد نقلی از سه بخش تشکیل شده است:
الف ـ جرح افرادی که در سند این احادیث واقع شده اند، مانند ذوالیدین (ذوالشمالین) که مجهول الحال است.
ب ـ جهت صدورشان تام نیست، چون خبر باید برای بیان حکم واقعی خداوند صادر شده باشد نه بر اثر تقیه.
ج ـ اخبار یاد شده، واحد است و خبر واحد ظنی است و در مسائل عقلی نمی توان به ادله ظنی اعتماد کرد. البته ممکن است حکم فقهی، یعنی اصل سجده سهو، با آن ثابت شود، اما ثبوت سهو برای رسول اکرم (ص) امری اعتقادی است و با خبر واحد ثابت نخواهد شد.
اما نقد عقلی عبارت است از این که بر فرض ثبوت دلیل ظنی نقلی بر خلاف دلیل قطعی عقلی، باید دلیل نقلی را توجیه کرد نه دلیل عقلی را. شهید (رضوان الله علیه) پس از نقل خبر ذوالیدین می گوید: «هذ الخبر متروک بین الإمامیة لقیام الدلیل العقلی علی عصمةالنبی (ص) عن السهو ولم یسر إلی ذلک غیر ابن بابویه؛ این خبر نزد طایفه ی امامیه متروک است، زیرا دلیل عقلی بر عصمت پیامبر (ص) اقامه شده است و غیر از ابن بابویه کسی مضمون خبر یاد شده را نپذیرفته است.» غرض آن که اعتبار خبر مروی از معصوم، متکی به عقل است، چنانکه اصل گزارش ثقه مبتنی بر بنای عقلاء است، از این رو هرگز خبری که با برهان عقلی مخالف باشد، مقبول نخواهد بود. همچنین در نقد این نقل که پیامبر در وقت نماز خوابش برد تا نماز وی قضا شد، نیز باید گفت:
اولا: همان گونه که پیامبر از گزند سهو و نسیان در بیداری مصون است از استیلای غیر معصومانه خواب و در حالت خواب از رؤیت اضغاث و احلام نیز محفوظ است. البته خواب و بیداری بدن، نقص یا کمال نیست ولی خواب روح، نقص است. از آن جا که معصوم (پیامبر) در حالت خواب بدنی نیز شاهد اعمال امت خود است، تا در روز رستاخیز نسبت به آنها شهادت دهد: «جئنا من کل أمة بشهید و جئنا بک علی هؤلاء شهیدا؛ پس چگونه است آن گاه که از هر امتى گواهى بیاوریم و تو را بر اینان گواه آوریم؟» (نساء/ 41) از کمال عدم تسلط خواب بر روحش بهره مند است. و خواب چشم و سکون بدن، نه نقص است و نه منافی احاطه وجودی روح انسان کامل بر آنچه بر عالم و آدم می گذرد.
پیامبر اکرم (ص) شهید شهداست و مراد از شهید، شاهد اعمال است نه کشته ی در میدان جنگ؛ بنابراین بر همه ی اعمال مردم احاطه وجودی دارد. پس همانگونه که فرشتگان از گزند سهو و نسیان و خواب در امانند، معلم آنان یعنی انسان کامل نیز از امور یاد شده مصون است. توضیح این که فرشتگان شئون و کارهای گوناگونی دارند، مانند: ثبت اعمال انسان: «ما یلفظ من قول إلا لدیه رقیب عتید؛ هیچ سخنى را بر زبان نمى آورد مگر این که مراقبى آماده نزد اوست.» (ق/ 18) تقسیم ارزاق عمومی: «لکل ذی رمق قوت ولکل حبة آکل"، قبض ارواح انسانها: «إذا جاء أحدکم الموت توفته رسلنا؛ هنگامى كه يكى از شما را مرگ فرا رسد فرشتگان ما جانش بستانند.»(انعام/ 61) و .... اگر فرشتگان در شئونی که عهده دار تدبیر آنها هستند گرفتار خطا شوند نظم و تدبیر جهان به هم می خورد، و همان طور که فرشتگان از سهو و نسیان و خواب منزهند، معلم آنان که روح مطهر انسان کامل و ولی الله مطلق است، به یقین از گزند آن سه در امان است و هیچ گونه غفلتی عارض بر او نخواهد شد.
ثانیا: کسی که بی صبرانه مترصد دخول وقت فریضه بوده، راحت روح او اذان نماز است و در حال نماز توجه تام به ساحت حق تعالی دارد، یا کسی که تیری را در حال نماز از پایش بیرون می کشند ولی وی متوجه نمی شود، یا آن که آتش بخشی از خانه وی را فرا گرفته و صدای ناله و فریاد بلند است ولی او که در حال نماز است متوجه نمی شود  وپس از نماز می گوید: به خاموش کردن آتش جهنم اشتغال داشتم یا...؛ آیا چنین افرادی مقهور خواب می شوند، تا روح آنها خواب باشد و فریضه الهی نماز که قرة العین آنان و ستون دین است از آنها فوت شود، با این که از رسول گرامی (ص) رسیده است: «تنام عینای ولا ینام قلبی.»