درود بر پیامبر گرامی اسلام و خاندان او

مقام پیامبر (ص) آن قدر والا است که آفریدگار عالم هستی و تمام فرشتگانی که تدبیر این جهان به فرمان حق بر عهده آنها گذارده شده است بر او درود می فرستند، اکنون که چنین است شما نیز با این پیام جهان هستی هماهنگ شوید: «إن الله و ملئکته یصلون علی النبی یأیها الذین ءامنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما؛ بی گمان، خدا و فرشتگان او بر پیامبر درود می فرستند. ای کسانی که ایمان آورده اید! بر او درود فرستید و سلام گویید، سلامی [شایسته و تسلیم فرمان او باشید].» (احزاب/ 56)
او یک گوهر گرانقدر عالم آفرینش است، و اگر به لطف الهی در دسترس شما قرار گرفته مبادا ارزانش بشمرید، مبادا ارج و مقام او را در پیشگاه پروردگار و در نزد فرشتگان همه آسمانها فراموش کنید، او یک انسان است و از میان شما برخاسته ولی نه یک انسان عادی، کسی است که یک جهان در وجودش خلاصه شده است. در اینکه میان "صلوا" و "سلموا" چه فرقی است؟ مفسران بحثهای مختلفی دارند، آنچه مناسبتر با ریشه لغوی این دو کلمه، و ظاهر آیه قرآن به نظر می رسد این است که: "صلوا" امر به طلب رحمت و درود فرستادن بر پیامبر است، اما "سلموا" یا به معنی تسلیم در برابر فرمانهای پیامبر گرامی اسلام است چنان که در آیه 65 سوره نساء آمده، «ثم لا یجدوا فی أنفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما؛ مؤمنان کسانی هستند که به داوری تو تن دهند و حتی در دل از قضاوتت کمترین ناراحتی نداشته باشند و تسلیم مطلق گردند.»
چنان که در روایتی از امام صادق (ع) می خوانیم "ابوبصیر" از محضرش سؤال کرد منظور از "صلات" بر پیامبر (ص) را فهمیده ایم، اما معنی تسلیم بر او چیست؟ امام فرمود: «هو التسلیم له فی الامور؛ منظور تسلیم بودن در برابر او در هر کار است.» و یا به معنی سلام فرستادن بر پیامبر (ص) به عنوان السلام علیک یا رسول الله و مانند آن می باشد، که محتوایش تقاضای سلامت پیامبر (ص) از پیشگاه خدا است.
"ابوحمزه ثمالی" از یکی از یاران پیامبر (ص) به نام "کعب" چنین نقل می کند: «هنگامی که آیه فوق نازل شد عرض کردیم سلام بر تو را می دانیم، ولی صلات بر تو چگونه است؟» فرمود: «بگوئید: اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم انک حمید مجید، و بارک علی علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.»
از این حدیث هم چگونگی صلاة و درود بر پیامبر روشن می شود و هم معنی سلام. گرچه این دو معنی برای سلام کاملا متفاوت به نظر می رسد، ولی با دقت می توان آنها را به نقطه واحدی معطوف کرد، و آن تسلیم قولی و عملی در برابر پیامبر ص است، زیرا کسی که به او سلام می فرستد و تقاضای سلامت او را از خدا می کند نسبت به او عشق می ورزد و او را به عنوان پیامبری واجب الاطاعه می شناسد. قابل توجه اینکه در باره کیفیت صلوات بر پیامبر (ص) در روایات بی شماری که از طرق اهل سنت و اهل بیت رسیده صریحا آمده است که "آل محمد" را به هنگام صلوات بر "محمد" بیفزایید.
در "در المنثور" از صحیح "بخاری" و "مسلم" و "ابوداود" و "ترمذی" و "نسائی" و "ابن ماجه" و "ابن مردویه" و روات دیگری از "کعب بن عجره" نقل شده که مردی خدمت پیامبر (ص) عرض کرد: «اما السلام علیک فقد علمنا فکیف الصلاة علیک؛ سلام بر تو را ما می دانیم چگونه است، اما صلات بر شما باید چگونه باشد؟» پیامبر فرمود بگو: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم انک حمید مجید، اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.» نامبرده (نویسنده تفسیر در المنثور) علاوه بر حدیث فوق، هیجده حدیث دیگر نقل کرده، که در همگی تصریح شده که "آل محمد" را باید به هنگام صلوات ذکر کرد. این احادیث را از کتب معروف و مشهور اهل سنت از گروهی از صحابه از جمله "ابن عباس" و "طلحه" و "ابوسعید خدری" و "ابوهریره" و "ابومسعود انصاری" و "بریده" و "ابن مسعود" و "کعب بن عجره" و امیر مؤمنان علی (ع) نقل کرده است.
در صحیح "بخاری" که معروفترین منابع حدیث برادران اهل سنت است روایات متعددی در این زمینه نقل شده است. در صحیح مسلم نیز دو روایت در این زمینه آمده است. عجب اینکه در همین کتاب با اینکه در این دو حدیث چند بار "محمد و آل محمد" با هم ذکر شده، باز عنوانی را که برای باب انتخاب کرده باب الصلاة علی النبی صلی الله علیه و سلم (بدون ذکر آل) است!! این نکته نیز قابل توجه است که در بعضی از روایات اهل سنت و بسیاری از روایات شیعه حتی کلمه "علی" میان "محمد" و "آل محمد" جدایی نمی افکند بلکه کیفیت صلاة به این صورت است اللهم صل علی محمد و آل محمد.
این بحث را با حدیث دیگری از پیغمبر گرامی اسلام (ص) پایان می دهیم. "ابن حجر" در "صواعق" چنین نقل می کند که پیامبر (ص) فرمود: «لا تصلوا علی الصلاة البتراء فقالوا و ما الصلاة البتراء؟ قال تقولون: اللهم صل علی محمد، و تمسکون، بل قولوا اللهم صل علی محمد و آل محمد؛ هرگز بر من صلوات ناقص نفرستید! عرض کردند: صلوات ناقص چیست؟ فرمود: اینکه فقط بگوئید "اللهم صل علی محمد" و ادامه ندهید، بلکه بگوئید: اللهم صل علی محمد و آل محمد.» و به خاطر همین روایات است که جمعی از فقهای بزرگ اهل سنت اضافه "آل محمد" را بر نام آن حضرت در تشهد نماز واجب می شمرند.
آیا فرستادن صلوات بر پیامبر (ص) واجب است یا نه؟ و اگر واجب است در کجا واجب است؟ این سؤال است که فقها به آن پاسخ می گویند: تمام فقهای اهل بیت آن را در تشهد اول و دوم نماز واجب می دانند، و در غیر آن مستحب، و علاوه بر احادیثی که از طرق اهل بیت در این زمینه رسیده در کتب اهل سنت نیز روایاتی که دال بر وجوب است کم نیست.
از جمله در روایت معروفی، عایشه می گوید: «سمعت رسول الله (ص) یقول: لا یقبل صلاة الا بطهور، و بالصلاة علی؛ نماز بدون طهارت و درود بر من قبول نخواهد شد.» از فقهای اهل سنت "شافعی" آن را در تشهد دوم واجب می داند، و "احمد" در یکی از دو روایت که از او نقل شده، و جمعی دیگر از فقهاء، ولی بعضی مانند "ابوحنیفه" آن را واجب نشمرده اند. جالب اینکه "شافعی" همین فتوا را در شعر معروفش صریحا آورده است، در آنجا که می گوید:
یا اهل بیت رسول الله حبکم *** فرض من الله فی القرآن انزله
کفاکم من عظیم القدر انکم *** من لم یصل علیکم لا صلاة له
ای اهل بیت رسول الله محبت شما از سوی خداوند در قرآن واجب شده است، در عظمت مقام شما همین بس که هر کس بر شما صلوات نفرستد نمازش باطل است.