آئین جین و تعالیم دینی آن

آیین هندو مانند درخت کهنسالى است که شاخه هاى نسبتا جوان خود را در سرزمین هاى بزرگى گسترده است. برخى از این شاخه ها در اوج اقتدار بر همنان و به عنوان اعتراض به سخت گیری هاى آنان پدید آمده است. از جمله شاخه هاى هندوئیسم آیین جین (Jaina) به معناى پیروز است که پنج قرن قبل از میلاد پایه گذارى شد. آئین جین و بودا محصول دوره حماسى هنداند. دوره نشاط فلسفى هند را در همین دوره حماسى مى توان یافت؛ یعنى مقطعى که برهمنى جینى و بودائى در قلمرو اندیشه روشن هندى درخشید. جین و بودا داراى نقاط مشترکى هستند که فصل برجسته آن: باور به تناسخ و نفرت از روحانیون، عدم اعتقاد به خدایان هندو، روایات و دائى، آداب و مراسم گذشته مى باشد. محور اشتراک این دو اندیشه فلسفى ریاضت است، و لبه تند انتقاد از هندوئیزم و برهمنیزم مى باشد. آئین جین همزمان با آئین بودا در قرن ششم ق.م در هند پدید آمد و على رغم طبیعت سال و فرار ادیان، این آئین از مرزهاى هند نگذشته است.
مى گویند علت عدم انتقال این آئین شگفت، ریاضت هاى دردناک در غیر قابل تحمل آن است. این مذهب در حال حاضر یک میلیون و پانصد هزار نفر پیرو دارد. بنیان گذار این آئین به درستى شناخته شده نیست. بعضى مؤسس آن را رسابادیوا گفته اند. ولى ترویج این آئین توسط شخصى به نام مهاویرا و پارساناتا صورت گرفته است و امروزه به نام آئین مهاویرا شهرت یافته است.

کتب مذهبى آیین جین
این قوم نیز فرهنگ دینى مکتوب دارد و تعداد 39 کتاب دینى به آنان نسبت داده اند. کتاب مقدس این مذهب آکاماس است که شمال 46 دفتر، حاوى پندها و نصایح مهاویرا است. پیروان این آئین بیش از چهل هزار معبد در هند دارند که عظیم ترین آنها در کوه لابون است. این بناى عظیم از جمله عجایب هفتگانه هند محسوب مى شود.از جمله یادگارهاى آنان در مساءله شناخت حقیقت وجود، داستان فیلى است که آن را در جاى تاریکى قرار داده بودند و مردم مى خواستند با دست مالیدن از شکل فیل آگاه شوند و هر کدام قضاوتى نادرست در این باب مى کردند.

تعالیم آئین جین
تعالیم آئین جین در ریاضت خلاصه مى شود که اصول آن عبارت است از: گیاه خوارى، ضدیت با جنگ، ریاضت جسمانى، امساک و روزه هاى سخت، انتحار، پرهیز از مکر و حیله، پرهیز از بى عفتى، پرهیز از تبهکارى، پرهیز از تملک اموال غیر منقول، پرهیز از کشتن مطلق حیوانات و دورى از زورگوئى و تند خوئى. براى آنکه حیوانى یا جاندارى کشته نشود، پیروان این آئین از کشاورزى و کارهائى از این قبیل خوددارى مى کنندک و به تجارت مى پردازند. از هر گونه بحث و جدل با مردم دورى مى کنند و با برهمنان (روحانیون) کنار آمده آنان را به رهبرى مذهبى قبول دارند و سیستم طبقاتى هند را پذیرفته اند. ولى خود مهاویرا این نظام را قبول نداشت و بت ها را نمى پرستید. از نظر مهاویرا راه وصول به نیروانا این دستورات است:
1- ایمان نیک
2- دانش نیک
3- کردار نیک
این پنج فرمان منسوب به او است: 1- دزدى نکنید 2- بى عفتى نکنید 3- هوس چیزى به دل راه ندهید. 4 جاندارى را نکشید و 5- دروغ نگوئید. مهاویرا به دعا عقیده نداشت و مى گفت: رستگارى در درون تو است، جاى دیگر را جستجو نکن. مهاویرا در سن هفتاد سالگى از دنیا رفت. پس از مرگ او چهارده هزار ملا تعالیم او را به مردم آموختند.

فلسفه و اخلاقیات آئین جین
شگفت آورترین سنت این قوم این است که پوشیدن لباس را حرام مى دانند و معتقدند معاویرا در حال ریاضت و ترک تعلقات نفسانى، پس ‍ از مشاهده تعلق خاطر خود به حیا، همه لباسهاى خود را بیرون آورد و تا آخر عمر برهنه به سر برد. در حدود سال 79 ق.م. میان پیروان این مذهب در مورد حدود برهنگى اختلاف و دودستگى پدید آمد: فرقه آسمان جامگاهان (amhbra - Dig) هیچ لباسى را نپذیرفتند، در حالى که فرقه سفید جامگان (Svetambara) گفتند استفاده از اندکى پارچه جایز است. گاندى رهبر انقلاب هندوستان تحت تاثیر این آیین لباس هاى دوخته ایام جوانى را کنار نهاد و تنها از مقدارى پارچه سفید استفاده مى کرد. ویل دورانت در جلد اول تاریخ تمدن که در زمان حیات تأثیر آن مذهب از طریق خودکشى به عمر خود پایان دهد. اما، همان گونه که گذشت، وى با گلوله یک هندوى متعصب کشته شد و براى اثبات یا ابطال حدس این مورخ فرزانه فرصتى پیش نیامد.دریوزگى و خوارى از فضائل محسوب مى شود. به عقیده آسمان جامگان زنان راهى به کمال ندارند و براى این امر باید به انتظار مرد شدن در دوره هاى بعدى تناسخ باقى بمانند.

قانون اهمیسا در آئین جین
اهمیسا عدم آزادى حیات است. آزار جانداران بدترین گناه در آئین جین است. مفهوم فلسفى انسانى این قاعده، نفى هر گونه اندیشه خصومت و خشونت و جنگ و جدال در ذهن است. این قاعده کم و بیش در آئین بودا و هندو و دیگر ادیان وجود دارد، اما به شدت آئین جین. در این آئین هر گاه رهبر مذهبى راه مى پیماید، یک نفر با جارو جلوى پاى او را جارو مى کند تا مبادا حشره اى را نادیده زیر پا کند و تلف شود که در این صورت گناه بزرگى مرتکب شده است. پارسایان این فرقه اغلب اوقات پارچه اى روى دهان خود مى بندند تا حشرات وارد دهانشان نشده و تلف نگردند. آنان در تاریکى شب آب نمى نوشند، چرا که شاید حشره اى را تلف کنند. این قاعده در برخى مناطق جان پیروانى دارد. یکى از دستورات حاصله از این قاعده این است که هرگز آتشى روشن نگردد: کسى که آتش روشن مى کند، جانداران فراوانى را مى سوزاند. پس مرد عاقل که پاى بند شریعت و احکام است، هرگز آتش روشن نمى کند. گاندى رهبر نهضت آزادى و استقلال هند کاملا تحت تاثیر این آئین و قاعده قرار گرفته بود و مى گفت: اهمیسا پایه و اساس زندگى سیاسى من است.

فلسفه آفرینش از دیدگاه، آئین جین
آئین جین در مورد آفرینش جهان به نوعى ثنویت دعوت مى کند. این آئین معتقد به اصالت روح و اصالت ماده است: جهان هستى مرکب از جیوا و اجیوا است. جیوا یعنى ارواح یا ذرات جان دارى که در جهان هستى پراکنده اند، نه خلق شده اند و نه فانى مى شوند و به یکدیگر شبیه اند و ابدى اند. اما آجیوا جزء دیگر جهان است و داراى معانى وسیعى است که مشتمل بر امور زیر است:
1- خلا؛ حوزه عدم و وجود
2- دارما؛ که به وسیله او حرکت موجودات فراهم مى گردد
3- آدارما؛ که آرامش و سکون جهان در رابطه با او است.
4- کالا؛ که زمان پیدایش تحولات را امکان پذیر مى سازد.
5- بودگلا؛ یا مواد ترکیبى از عناصر گوناگون و رنگ و طعم و خواص دیگر.

گاه جیوا با آجیوا (روشنى و تاریکى)، درهم مى شوند و این آمیختگى باعث مى گردد که جیوا با آن همه شفافیت کدر و آلوده گردد. در این موقع است که زندگى انسانها با آلام و رنج دست به گریبان مى شود. راه رهائى از این رنج و آلام این است که روح و ماده از هم جدا شوند. طبق عقاید این مکتب و مذهب، جهان ازلى و ابدى است و ادوارى بى اندازه طولانى صعودى و نزولى را مى پیماید. بشر نیز ابدى و فنا ناپذیر است. این بشر است که مراحل تحول روحى را طى مى کند. اگر چه به ظاهر انسانها و تمام موجودات مى میرند، ولى رد حقیقت مرگ وجود ندارد، زیرا وجود چون حلقه هاى زنجیر بهم مرتبط است. بنابراین موجودات از یک جهت مى میرند؛ ولى با چهره دیگر زنده مى شوند و این تناسخ است. امتیاز انسان بر دیگر موجودات این است که مى تواند خود را از قیود مادى و آلام و تجدید حیات نجات دهد، اما جانداران دیگر این قدرت و نیرو را ندارند. خلاصه این که آئین جین رفتار پاک را شرط اصلى رستگارى مى داند و از دیگر ادیان به ویژه از آئین برهمنان تنها تناسخ را که سامسارا و کارما یا وحدت و اتصال است و نیز نیروانا را قبول دارد. مذهب جین، این اصول را از آئین برهمنى گرفته و با تغییر در آنها پذیرفته است.

ریاضت جینى
برهنگى بخشى از ریاضت مذهب جین است. و راهى براى وصول به نیروانا و پایان رنجها. مؤمنان به آئین موظفند لباس نپوشند و فقط ستر عورت کنند و به حداقل آن اکتفا نمایند و در سرما و گرما چنین باشند. برخى از مؤمنان از این تعلیم و دستور مذهبى اطاعت کرده و برخى به آن وقعى نمى نهند. برهنگان و پوشیدگان این دو دسته را تشکیل مى دهند که به همین دلیل با یکدیگر درگیر بوده و هستند. در حال حاضر فقط پارسیان متعبد چنین مى کنند. آئین جین جمعا به 84 فرقه تقسیم شده است. پیشینه این ریاضت ریشه در تعالیم اولیه آئین جین دارد. دستورات اولیه ریاضت جینى شامل برهنگى مطلق و گرسنگى مطلق بود تا اگر کسى هلاک شود، به مقامى بزرگ نائل گردد. انتحار بخشى از این ریاضت بود؛ این اقدام مى توانست از طریق اعمال ریاضت هاى سخت صورت گیرد. گیاه خوارى زندگى زاهدانه آئین جین است و چنین امساکى مى تواند ریشه پلید مادیت را از ذات آدمى بر کند و نورانى گردد تا دچار بلاى تناسخ نشود.