الادب الوجیز للولد الصغیر

این کتاب، رساله ای است مقصور بر آداب و مواعظ و اخلاق و نصایح که ابن مقفع آن را در تأدیب و تعلیم پسر خود ساخته است. مترجم، این رساله را در مقدمه "الادب الوجیز للولد الصغیر" خوانده و آن را به عبدالله بن مقفع نسبت داده و نامی از خود نبرده است لیکن از مقایسه این ترجمه با اخلاق ناصری و قرائن دیگر انتساب آن به خواجه نصیر طوسی محقق می گردد.
این کتاب به گفته خواجه جزء مجموعه ای از رسائل عربی بوده است منتسب به منشی بلیغ ایرانی داذبه پسر داذجشنس یعنی عبدالله بن المقفع فارسی که از بلغای درجه اول روزگار و مقدم اساتید انشاء زبان تازی است. سبک انشاء فارسی اخلاق ناصری و الادب الوجیز خیلی شبیه به یکدیگر و عینا گویا ریخته یک قلم است با این تفاوت که اخلاق ناصری کتابی است علمی و الادب الوجیز کتابی ادبی است.

معرفی اجمالی ابن مقفع:
اسم او به فارسی روزبه است، پیش از اسلام آوردن کنیت او ابو عمرو و پس از قبول مسلمانی بابی محمد گردید، و مقفع پدر او پسر مبارک است و اصل او از خود (ظاهرا فیروز آباد) شهری از کوره های فارس است.

معرفی اجمالی نویسنده:
محمد بن محمد بن حسن طوسی مکنی به ابو جعفر و ملقب به نصیرالدین و مشهور به خواجه طوسی که او را به القاب استاد البشر و عقل حادی عشر و معلم ثالث نیز خوانده اند. او در سال 597 هجری قمری در مشهد مقدس چشم به جهان گشود. خواجه در تمام علوم متداول آن زمان، از مفاخر و بزرگان به شمار رفته و به علت هوش زیاد و غایت دانش و بینش، شهره آفاق بود و خدمات اسلامی و ایرانی او زبانزد خاص و عام است. به دستور ناصرالدین عبدالرحمان (حکمران اسماعیلی مذهب مهستان) به «الموت» رفت. سال 654 هـ ق که الموت به دست مغولان و هلاکوخان افتاد، خواجه نصیر وزارت او را قبول و به این وسیله مغول خونخوار را با تدبیر و عقل خود تحت نفوذ خود در آورد. در حمله هلاکوخان به بغداد، او را همراهی و در برانداختن خلافت 524 ساله عباسیان نقش مهمی داشت. خواجه نصیر در احیای اسلام و ترویج علم و ادب و اصلاح و ارشاد مردم و به پاداشتن مذهب شیعه اثنی عشری، اهتمام بسیار به کار برد. به امر هلاکو، رصدخانه بزرگ مراغه را تأسیس و تا 16 سال خودش بر سر آن بود. از اساتید او می توان پدرش را در علوم نقلی، ابن میثم بحرانی، محقق حلی، قطب الدین مصری و فرید الدین داماد را نام برد و از شاگردانش می توان به قطب الدین شیرازی، علامه حلی، ابن فوطی، ابن هیثم بحرانی، سید رکن الدین استرآبادی و... اشاره کرد. خواجه در سال 628 هجری با "نرگس خانوم" دختر فخرالدین نقاش ازدواج کرد و از او 3 پسر باقی ماند به نام صدرالدین علی، اصیل الدین حسن و فخرالدین احمد.
خواجه آثار جاویدانی از خود به یادگار گذاشته از جمله: اخلاق ناصری در حکمت علمی و اخلاق، شرح اشارات در فلسفه، تحریر مجسطی در ریاضیات، زیج ایلخانی در نجوم، تجرید العقاید در فن کلام، تحریر اقلیدس در هندسه، اساس الاقتباس در منطق، اوصاف الاشراف در اخلاق، رساله آغاز و انجام در مبدأ و معاد، رساله جبر و اختیار و...
وفات این دانشمند بزرگ در روز دوشنبه هفدهم ذی الحجه سال 672 هجری قمری در سن 75 سالگی اتفاق افتاد و ایشان را بنا به وصیتش در کاظمین دفن کرده اند.

سخن دیگران:
علامه فقید مرحوم عباس اقبال می گوید: «رساله الادب الوجیز که حالیه از پس نقاب اختفاء بیرون می آید و ادبیات زبان شیوای فارسی را با علان وجود خود زینتی تازه می بخشد، رساله ای است در نهایت سلامت عبارت و جزالت کلام و از نمونه های بسیار خوب نثر فارسی در قرن هفتم است...»