راویان حدیث غدیر خم از صحابه پیامبر اکرم (الف)

کتب و آثار امامیه در حدیث و تفسیر و تاریخ و کلام پر است از واقعه غدیر خم و اثبات قضیه غدیر و استدلال و احتجاج به مدلول و محصل آن. از روایات مسند که نام سلسله روات متعاقب یکدیگر ثبت گشته تا منتهی می شود به مرکز انوار نبوت (ص) و روایات بی شمار دیگر که من باب ارسال مسلم با حذف سلسله سند ضبط گردیده و حاکی از این است که این موضوع مورد اتفاق عموم فرق مسلمین است، و گمان نمی کنیم که دانشمندان اهل سنت نیز در ثبت و ضبط و روایت این حدیث از امامیه دست کمی داشته باشند: چه آنان نیز این واقعه را محقق دانسته و به صحت آن معترف و به تواتر آن اذعان دارند. مگر فرد یا افراد قلیل و ناچیزی که از راه و رسم درایت منحرف گشته، و از روی عصبیت باطله کور کورانه نسبت به این واقعه سخنی به یاوه گفته اند!! این اقلیت ناچیز جز خود کسی را ندیده و به علت خود خواهی توجه ننموده اند که اکثریت کامل دانشمندان و مطلعین از اهل فن حدیث و تاریخ و غیرها این حدیث را مسلم و تردید ناپذیر دانسته اند؟! خلاصه آنکه این موضوع (غدیر خم) در نظر علمای اهل سنت نیز ثابت و محقق است و از متواترات و مسلمیات است و ما اینک نام راویان حدیث غدیر خم را از صحابه و تابعین تا آنجا که به طرق منتهیه به آنها وقوف یافته ایم به ترتیب حروف الفبا ذکر می نمائیم.

حرف؛ الف
1- ابوهریره دوسی (که در سن هفتاد و هشت سالگی در یکی از سالهای 57- 58- 59 درگذشته) روایت او به طور مسند در جلد 8 تاریخ خطیب بغدادی صفحه 290 به دو طریق از مطر وراق از شهر بن جوشب از ابوهریره می شود موجود است و در «تهذیب الکمال فی اسماء الرجال» تألیف ابی الحجاج مزی و در جلد 7 از «تهذیب التهذیب» ص 327؛ و در مناقب خوارزمی ص 130 ذکر شده و خوارزمی در کتاب مقتل امام سبط شهید (حسین بن علی (ع)) او را از جمله راویان حدیث غدیر از صحابه به شمار آورده است. و جزری در ص 3 از «اسنی المطالب» و سیوطی در «درالمنثور» جلد 2 ص 259 از ابن مردویه و خطیب و ابن عساکر هر یک به سلسله سند خود از او (ابوهریره) روایت نموده اند؛ و در ص 114 «تاریخ الخلفاء» نقل از ابی یعلی موصلی به سلسله سند خود از نامبرده روایت نموده و در «فرائدالسمطین» تألیف حموینی به اسنادش از شهر بن جوشب از نامبرده روایت شده، و در جلد 6 از «کنزالعمال» تألیف متقی هندی ص 154 به طریق ابن ابی شیبه از او و از دوازده تن دیگر از صحابه و در همان جلد ص 403 از عمیرة بن سعد از او؛ و در جلد 2 «الاستیعاب» تألیف ابن عبدالبر ص 473 و در جلد 5 «البدایة و النهایة» تألیف ابن کثیر دمشقی ص 214 نقل از حافظ ابی یعلی و حافظ ابن جریر به اسناد آن دو از ادریس و داود از پدر آنها (یزید) از او؛ و همچنین از شهر بن جوشب از او و همچنین از عمیرة بن سعد از او و در کتاب «حدیث الولایه» تألیف ابن عقده و «نخب المناقب» تألیف ابوبکر جعابی و در «نزل الابرار» ص 20 از طرق ابی یعلی موصلی و ابن ابی شیبه از او روایت شده؛ آنچه فوقا از سلسله های متعدد نقل شده همه منتهی به ابی هریره می شود.
2- ابویعلی انصاری (گفته شده که نامبرده در سال 37 در صفین کشته شده) لفظ او به طور مسند در ص 35 از کتاب «المناقب» خوارزمی به اسناد از ثویر بن ابی فاخته از عبدالرحمن بن ابی لیلی از پدرش چنین مندرج است: «پدرم گفت: پیغمبر (ص) در روز خیبر پرچم را به علی بن ابی طالب (ع) داد و خدای تعالی خیبر را به دست علی (ع) گشود. و در روز غدیر خم او را به پا داشت و به مردم اعلام فرمود که او (یعنی علی (ع)) مولای هر مرد و زن از اهل ایمان خواهد بود.» و ابن عقده حدیث غدیر را به اسناد خود در «حدیث الولایه» و سیوطی در «تاریخ الخلفاء» ص 114 و سمهودی در «جواهرالعقدین» از ابولیلی مذکور نقل نموده اند.
3- ابوزینب بن عوف الانصاری- لفظ روایت او در جلد 3 «أسد الغابه» ص 307 و در جلد 5 ص 205 و در جلد 3 «الاصابه» ص 408 از اصبغ بن نباته و در جلد 4 ص 80 از «حدیث الولایه» ابن عقده از طریق علی بن حسن عبدی از سعد اسکاف از اصبغ نقل شده و حدیث مناشده (سوگند دادن) أمیرالمؤمنین (ع) را به حدیث غدیر خم در روز رحبه نیز ذکر نموده که از جمله کسانی که ضمن مناشده گواهی به آن داده اند ابوزینب را نامبرده است.
4- ابوفضاله انصاری. نامبرده از اهل بدر است و در جنگ صفین با أمیرالمؤمنین علی (ع) بوده و کشته شده است این شخص در روایت اصبغ بن نباته که در جلد 3 «اسد الغابه» ص 307 و جلد 5 «حدیث الولایه» ص 205 ثبت شده از جمله کسانی است که در روز رحبه برای علی (ع) به حدیث غدیر شهادت داده است و قاضی بهلول بهجت در تاریخ آل محمد (ص) ص 67 او را در شمار راویان حدیث غدیر ذکر نموده است.
5- ابوقدامه انصاری یکی از کسانی است که روز رحبه طرف مناشده و سوگند امیرالمؤمنین علی (ع) بوده، طبق مندرج در جلد 5 «اسد الغابه» ص 276 نقل از ابن عقده به اسنادش از محمد بن کثیر از فطر و ابن جارود از ابی الطفیل از نامبرده که در روز رحبه شهادت داد برای علی (ع) و در (حدیث الولایه) ابن عقده و (جواهر العقدین) سمهودی و در جلد 4 «الاصابه» ص 159 (که او نیز از حدیث الولایه ابن عقده نقل نموده) از طریق محمد بن کثیر از فطر از ابوالطفیل روایت نموده که او گفت «نزد علی (ع) بودیم که آنجناب فرمود قسم به خدا می دهم کسانی را که روز غدیر خم حضور داشته و شاهد بر این امر بوده اند.» (تمام حدیث بعدا ذکر می شود) در کتاب نامبرده مذکور است که ابو قدامه انصاری از کسانی است که به داستان غدیر خم در آن روز شهادت داد.
6- ابوعمرة بن عمرو بن محصن انصاری- ابن اثیر در جلد 3 «اسد الغابه» ص 307 حدیث مناشده امیرالمؤمنین علی (ع) را در کوفه و شهادت ابوعمره نامبرده را به حدیث غدیر ذکر نموده و ابن عقده در کتاب خود «حدیث الولایه» حدیث مزبور را از او روایت نموده است.
7- ابوالهیثم بن التیهان (در سال 37 در صفین شهادت یافته) حدیث او در کتاب «حدیث الولایه» تألیف ابن عقده و در «نخب المناقب» جعابی موجود است و در مقتل خوارزمی در شمار راویان حدیث غدیر از صحابه ذکر شده است و در «جواهرالعقدین» سمهودی از فطر و ابی الجارود از ابی الطفیل شهادت او را از خود نامبرده در روز مناشده به حدیث غدیر خم ذکر نموده اند و در تاریخ آل محمد (ص) ص 67 نامبرده در شمار راویان حدیث غدیر ذکر شده است.
8- ابورافع قبطی آزاد شده رسول خدا (ص)- حدیث او را ابن عقده در «حدیث الولایه» و ابوبکر جعابی در «نخب» روایت نموده اند و خوارزمی در مقتل خود او را در شمار راویان حدیث غدیر از زمره صحابه ذکر نموده است.
9- ابوذویب خویلد (یا خالد) پسر خالد بن محرث الهذلی (نامبرده از شعرای زمان جاهلیت و عصر اسلام است و در خلافت عثمان در گذشته) ابن عقده در «حدیث الولایه» و خطیب خوارزمی در فصل چهارم از مقتل امام سبط (ع) حدیث غدیر را از او روایت کرده اند.
10- ابوبکر بن ابی قحافه تیمی (وفات: سال 13 هجری) ابن عقده به اسناد خود در «حدیث الولایه» و ابوبکر جعابی در «نخب» و منصور رازی در کتاب خود (که در موضوع غدیر نوشته است) حدیث غدیر را از او روایت نموده اند و شمس الدین جزری در «اسنی المطالب» ص 3 او را در شمار راویان حدیث غدیر از صحابه ذکر نموده است.
11- اسامة بن زید بن حارثه کلبی (نامبرده در سال 54 هجری در سن هفتاد و پنج سالگی درگذشته)- حدیث او در موضوع غدیر خم در «حدیث الولایه» و در «نخب المناقب» مذکور است.
12- ابی بن کعب انصاری خزرجی- (سید القراء- یعنی از بزرگان قادیان و حافظان قرآن بوده) (وفات او در یکی از سالهای 30 تا 32 هجری واقع شده و نسبت به سال وفات او جز این نیز ذکری شده است) ابوبکر جعابی در «نخب المناقب» به اسناد خود حدیث غدیر خم را از او روایت کرده است.
13- اسعد بن زراره انصاری- ابن عقده در «حدیث الولایه» از محمد بن فضل بن إبراهیم اشعری از پدرش از مثنی ابن قاسم حضرمی از هلال بن ایوب صیرفی از ابن کثیر انصاری از عبدالله بن اسعد بن زراره از پدرش اسعد بن زراره مذکور حدیث غدیر را از رسول خدا روایت نموده و ابوبکر جعابی در «نخب» و ابوسعید منصور سجستانی در «کتاب الولایه» از ابی الحسن احمد بن محمد بزاز صینی (چینی) به املاء او در ماه صفر سال 394 ضبط نموده که گفت: ابوالعباس احمد بن سعید کوفی حافظ در سال 330 حدیث نمود و ابوالحسین محمد بن محمد بن علی شروطی به ما خبر داد و گفت که ابوالحسین محمد بن عمر بن بهتة. و ابوعبدالله حسین بن هارون بن محمد قاضی صینی (چینی) و ابومحمد عبدالله بن محمد اکفانی قاضی به ما خبر داده گفتند که: احمد بن محمد بن سعید به ما خبر داده گفت که: محمد بن فضل بن ابراهیم اشعری برای ما حدیث نمود (تا آخر سند مذکور که ابن عقده آورده) و شمس الدین جزری در «اسنی المطالب» ص 4 نامبرده را در شمار راویان حدیث غدیر از زمره صحابه ذکر نموده است.
14- اسماء بنت عمیس خثعمیه- ابن عقده در «حدیث الولایه» به اسناد خود از او روایت نموده است.
15- ام سلمه- زوجه پیغمبر (ص) ابن عقده از طریق عمرو بن جعدة بن هبیره از جدش از ام سلمه این روایت را آورده که ام سلمه گفت: «رسول خدا (ص) در غدیر خم دست علی (ع) را گرفت و او را بلند نمود تا به حدی که سفیدی زیر بغل او را دیدم. آنگاه فرمود: هر کس من مولای اویم: علی (ع) مولای او است. سپس فرمود: ای مردم. من دو چیز گران و نفیس در میان شما وا می گذارم. کتاب خدا و عترت من، و این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض بر من وارد شوند.» و این روایت را سمهودی شافعی در «جواهر العقدین» بنابر مندرج در ص 40 «ینابیع الموده» آورده و شیخ احمد بن فضل بن محمد باکثیر مکی شافعی در «وسیلة المآل» از طریق ابن عقده از ام سلمه به همین الفاظ روایت نموده است.
16- ام هانی بنت ابی طالب (س)- نامبرده گفت: «رسول خدا (ص) از حج خود بازگشت تا در غدیر خم فرود آمد، سپس در آن هوای گرم ایستاد و خطبه خواند و پس از بیان خطبه فرمود ای مردم...» (تا آخر حدیث) این روایت را بزار با ذکر سند در مسند خود از ام هانی ثبت کرده و سمهودی شافعی (بنابر آنچه قندوزی حنفی در ص 40 «ینابیع الموده» ذکر نموده) آن را از نامبرده روایت نموده و ابن عقده نیز به اسناد خود در «حدیث الولایه» این حدیث را از ام هانی آورده است.
17- ابوحمزه انس بن مالک انصاری خزرجی- خدمتکار رسول خدا (ص) (که در سال 93 هجری درگذشته است) خطیب بغدادی در جلد 7 تاریخش ص 377 و ابن قتیبه دینوری در «المعارف» ص 291 و ابن عقده در «حدیث الولایه» به اسناد خود از مسلم ملائی از انس، و ابوبکر جعابی در «نخب- خود» و خطیب خوارزمی در مقتل، و سیوطی در (تاریخ الخلفاء) ص 114 بطریق طبرانی، و متقی هندی در جلد 6 «کنزالعمال» ص 154 و ص 403 از عمیرة بن سعید از انس؛ و بدخشی در «نزل الابرار» ص 20 از طریق طبرانی و خطیب، این حدیث را از نامبرده روایت نموده اند؛ و در «اسنی المطالب» جزری ص 4 نامبرده در شمار راویان حدیث غدیر ذکر شده است.