قرآن و کروی بودن زمین

قرآن بارها سخن از مشرقها و مغربهای زمین به میان آورده است؛ مانند: «مشارق الأرض و مغاربها» (اعراف/ 137) و «رب السموات و الأرض وما بینهما و رب المشارق» (صافات/ 5) و «فلا أقسم برب المشارق و المغارب» (معارج/ 40)
چنانچه زمین مسطح بود و نه کروی، مشرقها و مغربها با دغدغه روبرو بود و بر فرض کرویت است که هر آن، مشرقها و مغربها تصور دارد. به دیگر سخن، مشرقها و مغربهایی که از ناحیه‌ طول جغرافیایی و از سوی عرضهای جغرافیایی تصور دارد، مشمول "مشارق و مغارب" قرآن است، و مردم عصر نزول قرآن، تا اندازه‌ای چنین چیزی را می دانستند. (گرچه سرزمین حجاز از این امر بی ‌خبر بود)
زراره گوید از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: «مردی با من همراه شد که نماز مغرب را شب هنگام (بعد از وقت مغرب) و نماز صبح را در فجر کاذب (قبل از طلوع فجر صادق) به جا می‌آورد و من (امام صادق) نماز مغرب را هنگام غروب آفتاب و نماز صبح را وقتی که فجر صادق پدید می آمد به جا می آوردم. آن مرد به من گفت: چرا شما نیز مانند من عمل نمی کنی؟ زیرا خورشید برای گروهی، پیش از آنکه برای ما طلوع کند طلوع می کند و نیز وقتی از افق ما غروب می کند، برای گروه دیگری (که در مغرب ما قرار گرفته‌اند) هنوز در حال طلوع است و غروب نکرده است.
من (امام صادق) به او گفتم: (ما باید افق خودمان را در نظر بگیریم) بر ماست که نمازمان را هنگام غروب خورشید به جا آوریم و هنگامی که فجر (صادق) طلوع کرد نیز فریضه‌ صبح را بخوانیم و بر آنان (که در مغرب ما زندگی می‌کنند) است که وقتی خورشید از افقشان غروب کرد، نماز خویش نیز به جا آورند.»
از بیان امام صادق (ع) و آن مرد، چنین فهمیده می‌شود که تا اندازه ای اختلاف افق مشخص بوده است؛ زیرا چنین گفتمانی جز با کرویت زمین فرض ندارد.

پیشینه‌ فرضیه کرویت زمین
پیشینیان قبل از "فیثاغورث"، زمین را مستوی و مسطح می پنداشتند، ولی او و دانشمندان دیگر بر کرویت زمین به چند دلیل تمسک کرده اند:
1. فیثاغورث، فیلسوف شهیر یونانی در اواسط قرن ششم پیش از میلاد بر کرویت زمین استدلال کرد و گفت: هیچ شکل هندسی کاملتر از کره وجود ندارد؛ چون همه‌ اجزای آن نسبت به مرکز، کمال انتظام را دارد، و نیز اجرام آسمانی و از جمله زمین که در نهایت کمال می‌باشد، جز بر این شکل کامل قابل تصور نیست.
2. ارسطو (384 ـ 322 قبل از میلاد) برای اثبات کرویت زمین گفت: در "مه ‌گرفت" های جزیی (خسوف جزیی) که سایه‌ زمین بر جرم ماه می‌افتد، جز به شکل مستدیر (منحنی) دیده نمی شود.
3. ارسطو همچنین استدلال کرد که پاره ای از ماده، چون به حال خود وا گذاشته شود، شکل کره به خود می گیرد و چون زمین ساکن و شناور در فضاست، شکل آن کروی است.
4. خورشید و ماه و سایر ستارگان، در همه جای زمین، همزمان طلوع و غروب ندارد؛ بلکه طلوع آنها در بلاد شرقی، زودتر از بلاد غربی اتفاق می افتد. همچنین، غروب در بلاد شرقی، زودتر از شهرهای غربی اتفاق می افتد و این، دلیل است که سطح زمین، در میان مشرق و مغرب انحنا و کرویت دارد.
گفتنی است که این، همان دلیلی است که بر محور آن، امام صادق (ع) با آن مرد گفتمان داشتند. آنچه اندیشوران بشری دارند، موروث از پیامبران پیشین است؛ چنانکه رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: «العلم میراثى و میراث الأنبیاء من قبلى؛ علم از پیامبران گذشته به ارث رسیده است و از من نیز به دانشمندان به ارث می‌رسد.» لذا، عالمان راستین، وارثان پیامبران هستند.
5. درباره‌ کرویت زمین از شمال به جنوب می توان گفت: اگر کسی از جنوب به شمال سفر کند، ستارگانی را در ناحیه شمال می بیند که پیشتر بر او پوشیده بود و برخی از ستارگان شمالی که پیش از آن برای وی طلوع و غروب داشت، "ابدی الظهور" می شود و پاره ای ستارگان که در جنوب برای وی طلوع و غروب داشت، از نظرش پنهان، و "ابدی الخفاء" می شود.
6. برای کروی بودن سطح دریاها (که سه چهارم کره‌ زمین را پوشانده است) چنین استدلال می شود: کشتیهایی که از دور به شخص ناظر نزدیک می شوند، نخست سر دکل آنها دیده می شود و هرچه نزدیکتر شود قسمتهای پایین تر به نظر می رسد.
7. در قرن شانزدهم میلادی، "ماژلانو" (Magellano) دریانورد پرتغالی، در سال 1519 در بندر "سان لوکر" واقع بر ساحل جنوب غربی اسپانیا به طرف مغرب در اقیانوس اطلس بادبان کشید و چون به مقابل قاره‌ آمریکا رسید، نزدیک سواحل شرقی آن، رو به جنوب پیش رفت و تنگه ای را که اکنون به نام خود او معروف است اکتشاف کرد و از آنجا وارد اقیانوس کبیر شد و در این اقیانوس تا جزایر فیلیپین پیش رفت و در اینجا در جنگی که میان او و ساکنان این جزایر پیش آمد، کشته شد. از این پس، یکی از همکارانش دنباله‌ کار و نقشه‌ او را گرفت و پس از گذشتن از اقیانوس هند از جنوب غربی آفریقا دوباره وارد اقیانوس اطلس شد و در سپتامبر 1522، پس از سه سال، به بندر "سان لوکر" رسید.
اینها برخی از دلیلهای کرویت زمین بود؛ البته با سیر هوایی و حرکت سریع قاره پیما و وسایل پیشرفته ی‌ امروز که همه ی‌ کره زمین به منزله ی‌ دهکده ای کوچک به شمار می آید، فتوا به کرویت کره ی‌ خاک سهل، و آگاهی از آن مقدور بسیاری از مسافران زمین پیماست.