تعیین جانشین و تکمیل دین

روزی که پیامبر گرامی (ص)، جانشین خود را رسما تعیین کرد، در آن روز کافران در یأس و نومیدی از محو نابودی اسلام، فرو رفتند زیرا آنان تصورمی کردند که آیین اسلام قائم به شخص پیامبر است و با رحلت رسول گرامی (ص) از میان می رود و اوضاع به حال سابق باز می گردد. وقتی مشاهده کردند که پیامبر گرامی (ص) فرد شایسته ای را که از نظر علم و دانش، عدالت و دادگری، قدرت و قاطعیت بی نظیر بود، برای رهبری تعیین کرد و مسلمانان با او بیعت کردند، از زوال اسلام نومید گردیدند. و به کلی مأیوس شدند و دیدند که اسلام به صورت یک آیین ریشه دار در آمد، و دیگر برای آن تزلزلی نیست.
آیات قرآنی گواهی می دهد که کافران پیوسته طمع به دین مسلمانان دوخته بودند و آخرین آرزوی آنان این بود که مسلمانان را از آیین خود باز دارند، و به کیش نیاکان خود برگردانند چنانکه می فرماید: «ود کثیر من أهل الکتاب لو یردونکم من بعد إیمانکم کفار؛ بسیاری از اهل کتاب آرزو کردند که شماها را پس از ایمان، به سوی کفر بازگردانند.» (بقره/ 109)
پیشرفت سریع اسلام در شبه جزیره و سقوط پایگاه شرک در مکه از امید آنان می کاست ولی آخرین پناهگاه خیالی آنان این بود که چون آورنده ی آیین جدید، فرزندی ندارد که پس از درگذشت او حکومت جوان اسلام را رهبری کند، از این لحاظ، اساس حکومت اسلامی پس از رحلت او فرو می ریزد و چیزی طول نمی کشد که بر آن پیروز می شوند و وضع، به همان حال نخست باز می گردد. قرآن سخن کافران را در این باره برای ما نقل می کند چنانکه می فرماید: «أم یقولون شاعر نتربص به ریب المنون؛ بلکه آنان می گویند که او (پیامبر) شاعری است و ما انتظار می بریم که دچار حوادث روزگار گردد و از دنیا برود.» (طور/ 30)
این آخرین نقشه ای بود که کافران به آن امیدوار بودند ولی روزی که رسول خدا، وصی خویش و رهبر مسلمانان را پس از خود تعیین نمود، آن روز، روزی بود که شبحی از ترس و یأس بر فراز زندگی مشرکان سایه افکند و طمع آنان از بین رفت.

تعیین جانشین و تکمیل دین
اگر آن روز با نصب خلیفه و تعیین جانشین، یأس بر مشرکان مستولی گردید، آیین اسلام نیز به صورت آیین کامل در آمد، و مقصود از «اکمال دین» در آیه، بیان فروع و وظایف عملی مسلمانان نیست، بلکه فراهم ساختن بقاء و پایداری آن است که با تعیین پیشوا، انجام گرفت دین الهی با مکتب بشری فرق دارد یک مسلک فلسفی و حقوقی که در کتابی نگارش می یابد نویسنده آن کاری با پیاده شدن و اجرای آن ندارد، در حالی که آیین الهی که هدف از آن پیاده شدن آن، در زندگی مردم است در صورتی یک آیین کامل به شمار می رود که مقدمات پیاده شدن و اجرا و پایداری آن پس از رهبر در آن پیش بینی شود، و در غیر این صورت، آیین کاملی نخواهد بود از این جهت باید گفت در آن روز علاوه بر اینکه یأس سراسر زندگی آنان را فرا گرفت، آیین اسلام به صورت یک دین با اساس و قابل بقا درآمد، و با تحکیم و تثبیت علل استقرار و بقاء یعنی تعیین رهبر، دین تکمیل گردید و با در نظر گرفتن این معنی جمله های آیه با هم کاملا مربوط و متناسب می گردد. و روز تحقق این دو حادثه معین می شود.