قصیده برده در ادبیات عرب

از جمله قصاید مشهور اسلامی عرب، «قصیده برده» است، در مدح و منقبت و نعت و ستایش و وصف و ثنای بزرگواری ها و عظمت ها و منش های والا و مواهب خدایی و تعالیم اعلام پیامبر اکرم نبی اکرم بنی مکرم، خلاصه موجودات، خواجه کائنات، مهمتر آدمیان، و سرور جهانیان، زنده کننده توحید و عدالت و منجی انسانیت، حضرت محمدبن عبدالله (ص).
قصیده برده از ادیب شرف الدین محمدبن سعید بوصیری مصری (م حدود 695ه.ق) است.
شرف الدین بوصیری، ادیبی فقیه و نویسنده و حساب دان و شاعر، و از سرشناسان شعر و ادب در سده هفتم. از نوشته های و تالیفات دینی یهودیان و مسیحیان نیز آگاه بود و آنها را خوانده بود. و شاید شیفتگی بیشتر او نسبت به مقام پیامبر اکرم و قرآن کریم یکی از همین جا بوده است که در مبانی آن ادیان چیز قابلی نمی دیده است. همیشه این گونه است که آگاهی از محتوای کتاب ها و نوشته های ادیان و مسالک باطل موید است برای چنگ در زدن به دین حق و استوارتر بودن در آن، البته برای کسانی که این اندازه مایه فکری و قوام عقلی و معارف صحیح داشته باشند. به هر سخنی نلغزند و از هر شبهه یا استحسانی مرام و اعتقاد نگیرند. باری، بوصیری در اول ماه شوال سال 608 زاده شد و عمری دراز کرد. پس از سالخوردگی، به سال 694 یا اندکی پس از آن در بیمارستان منصوری قاهره در گذشت.
قصیده برده از مدایح درخشان نبوی است و از قصاید جاویدان (خالده) ادبیات عربی اسلام و در واقع از بهترین اشعار عرب و به تعبیر ادبیان عرب: «الشعر الذهبی» است. این قصیده همراه موکب صبا جهان را گشته و به همه اقالیم ادب رسیده است. از نظر ترکیب و بافت سخن، بسیار رشیق و محکم و فنی است، و از نظر بلاغت در اوج است، و از لحاظ معانی و تعبیرات بسیار نغز و بلند و لطیف، سرشار است از مضامین زیبا در تغزل و عشق و حکمت و آداب نفس و هم فضایل و سیرت و خصایل نبوی. ابیاتی از آن چندان معروف است که بر منابر می خوانند و در جراید نقل می کنند.
گفته اند که بوصیری به بیماری فلج گرفتار شد. این قصیده را ساخت و به پیامبر اکرم (ص) توسل جست. به خواب دید که جامه و بردی بر وی انداختند. بیدار شد، دید شفا یافته است. و از اینجا قصیده را، (برده) نام کردند. واقعه را از زبان خود شاعر چنین آورده اند: «اتفق ان اصابنی فالج ابطل نصفی. ففکرت قصیدتی هذه (البرده) فعملتها و استشفعت الی الله تعالی فی ان یعا فینی، وکررت انشادها و بکیت و دعوت و توسلت و نمت. فرایت البنی، صلی الله علیه وسلم (فی المنام) فسسح علی و جعی بیده المبارکه. والقی علی برده، فانتهت و و جدت فی نهضه و خرجت من بیتی.»
این قصیده، 162 بیت دارد، چنانکه در «کشف الظنون» آمده است، و در «البرده المشطر» فضل الله انصاری از هری حلبی. اما در تخمیس محمدرضا ابن شیخ احمد نحوی که ذکر آن می آید 160 بیت است، و در مجموعه ای خطی، در کتابخانه مجلس سنا 166 بیت، و در «تاریخ الادب العربی» شماره ابیات آن 180، ذکر شده است.
نام اصلی قصیده «الکواب الدریه فی مدح خیر البریه» است. این قصیده به جهت اسلوب و مضمون، اهمیت ویژه ای یافته است، تا جایی که برخی برای خواندن و قرائت آن شروط و آدابی قرارداده اند و از باب حرمت گزاری به بارگاه بلند جایگاه پیامبر اکرم (ص) این قصیده را سخت حرمت هشته اند.