سرگذشت حضرت شعیب علیه السلام در قرآن

خداوند سبحان در سوره هود آیات 84-95 می فرماید:
«و إلی مدین أخاهم شعیبا قال یا قوم اعبدوا الله ما لکم من إله غیــره و لاتنقصوا المکیال و المیزان إنی أراکم بخیر و أنی أخاف علیکم عذاب یوم محیط* و یا قوم أوفوا المکیال و المیزان بالقسط و لا تبخسوا الناس أشیاء هم و لا تعثوا فی الارض مفسدین* بقیه الله خیر لکم إن کنتم مومنین و ما أنا علیکم بحفیظ* قالوا یا شعیب أصلاتک تأمـــرک أن نترک ما یعبد آباونا أو أن نفعل فی أموالنا ما نشاء إنک لأنت الحلیم الرشید* قال یا قوم أرأیتم إن کنت بیته من ربی و رزقنی منه رزقا حسنا و ما ارید أن أخالفکم إلی ما أنهاکم عنه إن أرید إلا الإصلاح ما استطعت و ما توفیقی إلا بالله علیه توکلت و إلیه أنیب* و یا قوم لایجرمنکم شقاقی أن یصیبکم مثل ما أصاب قوم نوح أو قوم هود أو قوم صالح و ما قوم لوط منکم ببعید* و استغفروا ربکم ثم توبوا إلیه إن ربی رحیم و دود* قالوا یا شعیب ما نفقه کثیرا مما تقول و إنا لنراک فینا ضعیفا و لولا رهطک لــرجمناک و ما أنت علینا بعزیز* قال یا قوم أرهطلی أعز علیکم من الله و اتخذتموه وراءکم ظهریا أن ربی بما تعملون محیط* و یا قوم اعملوا علی مکانتکم إنی عامل سوف تعلمون من یأتیه عذاب یخزیه و من هو کاذب و ارتقبوا إنی معکم رقیب* و لما جاء أمرنا نجینا شعیبا و الذین آمنوا معه برحمه منا و أخذت الذین ظلموا الصیحه فأصبحوا فی دیارهم جاثمین* کأن لم یغنوا فیها ألا بعدا لمدین کما بعدت ثمود؛ برای مدین برادرشان شعیب را فرستادیم. او گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید که معبودی جز او ندارید. از پیمانه و ترازو کم نکنید، من شما را در نعمت می بینم، و من بر شما از عذاب روزی که همه را در بر می گیرد بیمناکم* و ای قوم من! پیمانه و ترازو را به عدل، کامل بدارید، و اجناس مردم را ناچیز نشمرید و به بدی توصیف نکنید، و در زمین برای فساد تلاش نکنید* سود حلال خدا برای شما بهار است اگر مومن باشید و من (در نزد عذاب الهی) نگهبان شما نیستم* (قوم وی از روی استهزاء) گفتند: ای شعیب! آیا نماز تو دستورت می دهد که آنچه را پدرانمان عبادت می کردند ترک کنیم یا از آنچه می خواهیم در اموالتان دست برداریم؟! تو که عاقل و کامل هستی* شعیب گفت: ای قوم من! به من بگویید اگر از خدا دلیلی آشکار داشته باشم، و به من رزق خوبی بدهد، (می توانم خلاف او رفتار کنم؟) و من نمی خواهم از آنچه شما را نهی می کنم خود مرتکب شوم، و تا می توانم جز صلاح نمی خواهم؛ توفیق من با خداست، بر او اعتماد کرد، به او باز می گردم* ای قوم من! عداوت با من شما را بدانجا نکشاند که عذابی همانند عذاب قوم نوح، یا قوم هود، و یا قوم صالح به شما برسد، و دوران قوم لوط از شما دور نیست* از پرردگارتان آمرزش بخواهید و به سوی او برگردید که پروردگارم مهربان و مشفق است* گفتند: ای شعیب! ما بسیاری از آنچه را که می گویی نمی فهمیم، و اگر کسان تو نبودند تو را سنگسار می کردیم، تو بر ما قدرتی نداری* شعیب گفت: ای قوم من! آیا اقوام من بر شما از خداوند عزیزترند که او را پشت سر انداخته اید؟!* پروردگار من بر آنچه که می کنید احاطه دارد* ای قوم من! آنچه می توانید به عمل خود ادامه دهید، من نیز به کار خود ادامه می دهم به زودی در خواهید یافت که عذاب خوار کننده چه کسی را فرو خواهد گرفت، و چه کسی دروغگوست. منتظر باشید، من هم با شما منتظرم* و چون فرمان قهر ما آمد، شعیب را با کسانی که با او ایمان آورده بودند به رحمت مخصوص خود نجات دادیم، و ظالمان را صیحه (آسمانی) فرو گرفت، و در دیار خود نابود شدند* گویی که هرگز در آن شهر نبوده اند. دور باد مدین (از رحمت خدا) همان گونه که قوم ثمود از رحمت خدا دور شدند.»
2- و در سوره اعراف آیات 88 و 89 می فرماید:
«قال الملأ الذین استکبر و من قومه لنخرجنک یا شعیب و الذین آمنوا معک من قریتنا او لتعودن فی ملتنا قال اولو کنا کارهین* قد افتــرینا علی الله کذبا ان عدنا فی ملتکم بعد اذ نجانا الله منها؛ بزرگانی از قوم او که گردنکش شده بودند گفتند: ای شعیب! بی گمان تو و ایمان آوردندگان به تو را از شهرمان بیرون می کنیم، مگر اینکه به دین ما باز گردید. (شعیب) گفت: آیا اگر چه مایل نباشیم؟!* اگر ما به آیین شما باز گردیم پس از آنکه خداوند ما را از آن رهایی داده است به خدا دروغ بسته ایم.»

شرح کلمات
1- مدین:
مدین نام قوم شعیب بوده، که شهرشان نیز به نام آنها نامیده شده است. در معجم البلدان آمده است که شهر مدین در کنار دریای سرخ در برابر شهر تبوک و در فاصله شش منزلی آن قرار داشته است. همچنین گفته شده: مدین منطقه ای است بین وادی القری و شام، وادی القری به مجموعه قریه هایی که نزدیک مدینه بود اطلاق می شود.
2- لایجرمنکم:
جرم الشیء یعنی کسب ناپسند کرد، جرمه الشیء یعنی بر کار ناپسند وادارش کرد، جرمه یعنی او را به آن وادار کرد و لایجرمنکم، یعنی شما را وا ندارد.
3- شقاقی:
شاقه شقاقا: با او مخالفت و دشمنی کرد، و شقاقی، یعنی دشمنی با من.
4- لاتعثوا: فساد نکنید.
عثا: یعنی فساد کرد، فساد شدید.
5- بقیة الله:
بقیه، مانده هر چیزی است و در اینچا به عمنای فرمانبرداری خداست، و ثواب و پاداش خیری که نزد او ذخیره می شود.

نکاتی مهم در تفسیر آیاتی که گذشت
خداوند حضرت شعیب را با بشارت و انذار به سوی مدین فرستاد تا مردم آن دیار را به عمل به شریعت حنیفه ابراهیم (ع) فرا خواند. قوم شعیب چون دیگر امت های مشرک که به ذمائم اخلاق موصوف بودند، به بدترین وجهی در زشت کاریها و فساد اخلاقی غوطه می خوردند. آنها گذشته از کارهای پلیدی که مرتکب می شدند، از کالاهای دیگران بد می گفتند و آنها را از چشم مشتری می انداختند، و در پیمانه و ترازو و خیانت می کردند و کم فروشی می نمودند و چنین می پنداشتند که چون در تصرف اموال خود آزادند، این قبیل کارهای ناروا نیز، حق آنهاست. دعوت حضرت شعیب، نصایح و پندهای او به ایشان، و تنبهشان که بنگرند بر سر اقوام مشترک دیگر که پیش از آنها بوده اند از عذاب الهی چه آمده است سودی نبخشید و این قوم جاهل در پاسخ او گفتند: «لنخرجنک و من اتبعک من قریتنا، أو لتعودن فی ملتنا؛ همانا تو و پیروانت را از شهر و دیارمان بیرون می کنیم، مگر اینکه به دین و ملت ما در آیید.»
بنابراین، قوم شعیب برای خود این حق را قائل بودند که خود را در ستم رساندن به دیگران، و خوردن حقوق ایشان آزاد و مختار بدانند، اما، این حق را به شعیب و مومنان در ترک اخلاق زشت و ناپسند و نیز عبادت یکتا نمی دادند!!
گاه شعیب را به مسخره گرفته می گفتند: آیا نماز تو به تو فرمان داده است که ما خدایان مورد پرستش پدرانمان را رها کنیم و در اموالمان به دلخواه دخل و تصرف نکنیم؟!
و گاه عناد و سرکشی را از حد گذرانیده می گفتند: اگر فامیل و عشیره تو نبودند، بی گمان سنگسارت می کردیم.
از این آیه، و از اطلاعاتی که از نسب حضرت خاتم پیامبران محمد مصطفی (ص) داریم، درمی یابیم که خدای تعالی پیامبرانش را از میان قدرتمندترین و بانفوذترین خانواده ها برمی گزیند، تا خویشاوندانش او را در تبلیغ رسالت الهی یار و مددکار باشند.
باری، چون قوم شعیب آن حضرت را تکذیب کردند و دیگر مومنان همراه او را خوار و سبک انگاشتند، مستحق عذاب الهی شدند، و خداوند آنان را با صیحه آسمانی فرو گرفت و در همان شهر و دیارشان به هلاکت رسانید.