برخی از مورخین غیر عرب (مولی) در قرون اولیه اسلامی

ابن الندیم در الفهرست نام گروهی از مورخین قرون اولیه اسلامی را ذکر می کند که باصطلاح "مولی" بوده اند. موالی ظاهرا غیر عرب بوده اند، من اکنون بطور قطع نمی دانم که این کلمه تنها بر ایرانیان اطلاق می شد و یا به سایر ملل غیر عرب و یا عرب که نوعی پیمان با یکی از قبائل عرب داشته اند نیز اطلاق می شده است. به هر حال ابن الندیم عده ای را با قید "مولی" نام می برد و بعضی را تصریح می کند که از بلاد ایران بوده اند.
از جمله: واقدی مورخ معروف، متوفا 207، ابوالقاسم حمادبن شاپور دیلمی متوفا در 156، ابوجناد بن واصل الکوفی، ابوالفضل محمدبن احمدبن عبدالحمید الکاتب، علان شعوبی کلینی رازی و غیر اینها.
البته نباید مبالغه یا غفلت کرد و پنداشت که ادبیات عرب از لغت و نحو و صرف و بلاغت و تاریخ و غیره یکسره بدست ایرانیان تدوین یافته است. در میان ادبای عربی از اقوام دیگر نیز که تبرز فوق العاده داشته اند یافت می شود که برخی عرب و برخی اندلسی، و برخی مصری، و برخی شامی و برخی کرد یا ترک یا رومی بوده اند.