تفاوت فلسفه با علم

مقصود آنها از حکمت چیست؟ آیا مقصود آنها از حکمت، همان چیزی است‏ که ما امروز "علم" می‏ گوئیم؟ مقصود از حکمت البته حکمت‏ نظری نه عملی "دریافت کلی صحیح از مجموع هستی" است که غیر از علم‏ است، زیرا علم دریافتی است از بخشی از هستی. برای اینکه فرق "فلسفه‏" و "علم" روشن شود، این مطلب را توضیح می‏ دهم.
مثلا اگر شما می‏ خواهید درباره شهر تهران اطلاع پیدا کنید، به دوگونه‏ می‏ توانید این اطلاع را کسب کنید: یکی اطلاع کلی و عمومی اما مبهم، و دیگر، اطلاع جزئی ولی مشخص. گاهی اطلاع شما درباره تهران مانند اطلاع یک‏ مهندس شهرداری است که اگر به او بگویند نقشه کلی شهر تهران را بکش، می ‏تواند چنین نقش ه‏ای را بکشد و در آن، خیابان ها و میدان ها و پارک ها را به طور کلی، روی صفحه کاغذ به شما نشان دهد: مثلا اینجا نیاوران و آنجا تجریش و آن طرف، شاه عبدالعظیم است (و غیره، یعنی) اطلاعی از عموم و از سراپای تهران به شما می‏ دهد، اما همه ‏اش مبهم است. او از همه تهران به‏ شما اطلاعاتی داده است، اندام تهران را برای شما کشیده است ولی اگر شما بخواهید خانه خود را در آن نقشه پیدا کنید نمی‏ توانید، خود آن مهندس هم‏ از آن اطلاعی ندارد. ولی یک نفر ممکن است اساسا نداند طول و عرض تهران چقدر است، چند تا میدان و خیابان دارد، نقاط مشخص تهران چیست، چند تپه در وسط این‏ شهر قرار دارد، اما اگر درباره یک محله معین و خاص از او بپرسید، تمام جزئیات آن را می ‏داند که این محله چند کوچه دارد و این کوچه‏ ها به چه‏ شکل به یکدیگر راه دارند و در هر کوچه چند خانه وجود دارد و حتی رنگ در خانه‏ های این محله را می‏ داند که این در، سبز و آن یکی آبی و دیگری به چه‏ رنگی است. اگر از آن کسی که اطلاعش مختص به مجموع شهر است راجع به این کوچه‏ بپرسید، کوچکترین اطلاعی ندارد و اگر از کسی که اطلاعش راجع به این کوچه‏ و محله است، راجع به اندام شهر تهران بپرسید اطلاعی ندارد.

فیلسوف به‏ آن کسی می ‏گویند که اندام هستی را در مجموع مطالعه می ‏کند، می‏ خواهد رأس‏ هستی را پیدا کند، اول و آخر هستی را بیابد و مراتب هستی و قوانین کلی‏ آن را دریابد. اما همین فیلسوف درباره فلان گیاه یا حیوان یا سنگ و یا زمین و خورشید هیچ اطلاعی ندارد. حکمت از نظر فیلسوف یعنی اطلاع کلی از سراسر هستی و از مجموع اندام عالم به طوری که در آینه ذهن حکیم، سراسر هستی و اندام عالم منعکس شود، یعنی همه هستی ولی به صورت مبهم در عقل حکیم مشخص شده است.