ابن اشعث

ابن اشعث، محمد بن محمد کوفى مصری (ابوعلى)، محدث و فقیه امامى سدة 3 و 4 ق. با همه شهرتى که ابن اشعث در سلسله راویان شیعى و سنى دارد، از زندگى و احوال او چندان چیزی دانسته نیست. همین قدر مى دانیم که وی کوفى است و در مصر زندگى مى کرده، اما روشن نیست که در چه تاریخ و چرا و چگونه به مصر کوچیده و در چه زمانى درگذشته است. ابن اشعث از راویان معتبر و به نام شیعى است که نام او در سلسله راویان سده 3 و 4 ق آمده است. در این باره مى توان به اثر معروف ابن قولویه (367ق ) کامل الزیارات (ص 14)، و تهذیب الاحکام، استبصار و فهرست (ص 61) تألیف شیخ طوسى (460ق /1068م ) رجوع کرد.
مشهورترین اثر روایى او کتاب جعفریات یا اشعثیات است. وی این مجموعه را که هزار حدیث دارد و به اسماعیل بن موسى بن جعفر (ع) که او نیز در مصر مى زیسته، منسوب است، از طریق فرزند وی موسى بن اسماعیل روایت کرده است. این کتاب هر چند تألیف او به شمار نمى آید، اما به دلیل اینکه او آن را روایت کرده و به شهرت رسانده و پس از آن بسیاری از محدثان از طریق وی آن مجموعه را روایت کرده اند، به اشعثیات شهرت یافته است. نیز به دلیل اینکه مجموعه احادیث آن از امام جعفر صادق روایت شده به جعفریات نیز معروف شده است. محمدحسن نجفى صاحب جواهر در انتساب این مجموعه به ابن اشعث تردید کرده است، اما میرزا حسین نوری ادعا مى کند که محدثانى چون مجلسى، ملاحسین فیض کاشانى و شیخ حر عاملى به نسخه اشعثیات دسترسى نداشته اند، ولى او به آن دست یافته و از این رو در تدوین کتاب مستدرک الوسائل، از این کتاب استفاده کرده است. نوری در خاتمه نشان مى دهد که این کتاب از ابن اشعث است. این کتاب در 1370ق همراه با قرب الاسناد در ایران چاپ شده است.
ابن اشعث آثار دیگری نیز در باب تفسیر قرآن و احکام نماز از موسى ابن اسماعیل روایت کرده است. چنانکه از گفته سید بن طاووس در جمال الاسبوع برمى آید، روایات کتاب روایه الابناء عن الا، باء من آل رسول الله نیز از ابن اشعث است و حتى وی احتمال داده است که ابن اشعث مؤلف کتاب باشد. جز اینها تألیف دیگری به نام الحج به ابن اشعث منسوب است. در این کتاب روایاتى که از راویان اهل سنت در مورد حج وارد شده، گرد آمده است. از استادان روایى ابن اشعث جز ابوالحسن موسى بن اسماعیل از کس دیگری یاد نشده است، اما برخى کسانى که از وی روایت کرده اند عبارتند از: محمد بن سهل بن احمد بن عبدالله دیباجى که کتاب الاشعثیات را از او روایت کرده است، ابو محمد هارون بن موسى تلعکبری، ابوالمفضل شیبانى، على بن جعفر بن حماد، ابومحمد عبدالله ابن محمد بن عبدالله بن عثمان معروف به ابن سقاء و عبدالله بن احمد ابن عدی. رجال شناسان شیعى ابن اشعث را موثق دانسته اند، اما برخى از رجال شناسان اهل سنت او را ضعیف یاد کرده اند. گویا تضعیف او تنها به دلیل تشیع او بوده است.