حوزه علمیه

حوزهٔ علمیه نامی است که به مراکز آموزشی دینی در جهان اسلام و به ویژه در میان شیعیان داده می شود. نخستین حوزه علمیه ویژه شیعیان در سدهٔ چهارم ق. در شهر نجف عراق در کنار مقبرهٔ علی پسر ابوطالب توسط شیخ طوسی برپا شد. اکنون مهم ترین حوزه های علمیه شیعه در شهرهای قم، نجف و مشهد می باشند.

رشته های درسی رایج در این مراکز فقه، اصول فقه، کلام، حدیث، رجال، تفسیر، ادبیات عرب و فلسفه می باشد. دانش آموختگان این مراکز روحانی و شاغلین به تحصیل طلبه نامیده می شوند. این طلاب پس از گذراندن دوره آموزشی سطح به درس خارج وارد می شوند و در نهایت مجتهد می شوند. مجتهدین تراز اول که مورد رجوع شیعیان برای شناخت احکام شرعی باشند مرجع تقلید نام دارند. این مراجع علاوه بر ارائه احکام شرعی به پرورش طلاب درس خارج می پردازند.
شیوه تحصیل حوزه های علمیه از دوران گذشته به ارث رسیده و با اعمال تغییراتی هنوز اعمال می شود. در نظام آموزشی حوزه طلاب هم زمان با تحصیل به آموزاندن کتابهای پیشین اشتغال دارند. همچنین ایشان علاوه بر شرکت در نشست درس استادان، به مباحثه با دیگر طلاب در موضوعات درسی می پردازند.
مهم ترین کتب درسی سطح شامل شرح لمعه دمشقیه، اصول فقه، فرائد الاصول (رسائل)، مکاسب و کفایة الاصول می باشد.

حوزه های علمیه در ایران
هم اکنون حوزه های علمیه موجود در ایران، تحت مدیریت مرکز مدیریت حوزه علمیه قم اداره می شود. این مرکز که زیر نظر جمعی به انتخاب رهبری و به نام شورای عالی حوزه علمیه قم اداره می شود، تقریبا همه شئون زندگی اجتماعی، درسی، سیاسی و تبلیغی طلاب حوزه علمیه قم را تحت اشراف خود دارد.
مدیر حوزه علمیه قم، با تصویب اعضای شورای عالی حوزه انتخاب می شود و هم چنین سیاست های کلی و بنیادین حوزه نیز علاوه بر تأیید این شورا، معمولا با نظر رهبری اعمال می شود.
مرکز مدیریت حوزه علمیه قم از معاونت های مختلفی از جمله آموزش، تهذیب، امور مدارس و آمار و بررسی و... تشکیل شده است. یک نکته جالب آن است که معاونت امار و بررسی مرکز مدیریت، سرویس اطلاعاتی حوزه است و با طلابی که از موازین طلبگی فراتر روند به شدت برخورد می کند.
نکاتی را هم درباره شیوه پذیرش، باید گفت که اینگونه است که در روزهای خاصی از سال که سال های گذشته روزهای انتهایی بهمن ماه بوده است، فرم های ثبت نام در آزمون ورودی حوزه در روزنامه های پرتیراژ به چاپ می رسد که این اولین مرحله پذیرش است.
بعد از گرفتن آزمون که معمولا در دو سطح دیپلم و زیر دیپلم انجام می شود، توزیع قبول شدگان بر اساس محل های مورد نظر برای تحصیل انجام می شود و بعد از این، قبول شدگان برای تحصیل در قم، برای انجام مصاحبه، به مرکز مدیریت فراخوانده می شوند و کسانی که برای شهرستان ها قبول شده اند به حوزه های شهرستان... برای کسانی که بعد از گرفتن مدرک از دانشگاه بخواهند به حوزه بروند، هیچ گونه آزمونی در نظر گرفته نشده و برای پذیرش فقط مصاحبه می کنند. ورودی های فوق دیپلم به بالا، در مدرسه معصومیه قم مشغول به تحصیل می شوند. مدارس موجود در قم، جمعا حدود ۲۵ مدرسه است که نصف آن مربوط به طلاب دیپلمه و نصف دیگر مدارس سیکل هستند.
برنامه درسی مدارس سیکل با مدارس دیپلم متفاوت است اما سیستم آموزشی همه حوزه های کشور، کاملا یکی است. نکته ای که باید درباره سامانه آموزشی حوزه علمیه گفت این است که این سیستم آموزشی، به دلیل نگاه مرعوبانه ای که تنظیم کنندگان آن نسبت به سیستم های آموزشی روز داشته اند کاملا مغایر با فضای حاکم بر حوزه تنظیم شده که همین امر، پدید آمدن مشکلاتی را موجب شده است.