ویژگی های آرزو با توجه به روایات

توجه به آرزوهای شخصی، نامحدودی و گستردگی دامنه آرزوهای ما را نشان می دهد. انسان تا زمانی که نفس دارد آرزو می کند. یکی از اندیشمندان به نام کندورسه می گوید: «طبیعت امیدهای انسان را در هیچ حدود و ثغوری محصور نساخته است و آرزوهای بشری هرگز حدی نمی شناسد». از سوی دیگر باید دایره امیدهایمان را محدود سازیم، هر چیزی شایسته امید داشتن نیست. بشر هیچ گاه از آرزوی کامل شدن خسته نخواهد شد. زمانی رشته آرزو گسسته می شود که مرگ او را در بر گیرد.

امام رضا (ع) می فرماید: «الاجل آفة الامل؛ مرگ از بین برنده آرزوهاست». آرزوها از لحاظ دسته بندی به آرزوهای کوتاه و مفید و آرزوهای دراز و پست تقسیم می شوند. دسته اول باعث نشاط و شادابی و موفقیت هستند زیرا که از واقعیات بر خاسته اند و دسته دوم از اوهام و خیالات انسان ناشی می شود. از جهت دیگر آرزوها یا دنیوی است یا معنوی. آرزوهای دنیوی هدف از آنها رسیدن به همه مواهب دنیوی و بهره مندی هرچه بیشتر از دنیاست و آرزوهای معنوی از دیدگاه دینی هدف از آن رسیدن به کمال و ابعاد مختلف انسانی است. ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی این آرزوها صادق است و از روح بلند او سرچشمه می گیرد. عاملی برای حرکت و تلاش و جهاد و سیر تکاملی است مثل اینکه انسان آرزو می کند در علم و دانش و تقوی و شخصیت و آبرو سر آمد جهانیان باشد ولی بسیار می شود که این آرزوها کاذب است و درست بر عکس آرزوهای صادق مایه غفلت و بی خبری و عقب ماندگی است. مثل آرزوی رسیدن به عمر جاویدان و در اختیار گرفتن تمام اموال و ثروت ها و حکومت بر همه انسان ها و موهومات دیگری از این قبیل. این آرزوها انسان را زمین گیر می نماید و بال پرواز او را به سوی ملکوت به زمین گره خواهد زد و او را نه تنها از معنویات و کمالات دور نگه می دارد بلکه فرصت فکر کردن به آنها را نیز از انسان می گیرد. این بدان معنی نمی باشد که انسان دست از تلاش برای آبادانی دنیای خود بر دارد بلکه منظور ما از آرزوهای پست دنیوی آرزوهایی است که به شدت انسان را علاقه مند به زیور آلات دنیوی نماید، او را پایبند کند، بطوری که فقط و فقط دنیا را قبله گاه خود قرار دهد در حالی که انسان کمال طلب است و می خواهد به حقیقت زندگی و بندگی دست یابد پس نباید به زندگی چند روزه این دنیا دل خوش کند. او به دنیای برتر و کامل تر می اندیشد و هدفش وصول به حق است.
مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک *** چند روزی قفسی ساخته اند از بدنم
پس آرزوها هم مثبت اند و هم منفی، هم بازدارنده اند هم مانع. ثانیا هر چه انسان جلوتر می رود دامنه آرزوهایش گستره تر می گردد مثل اینکه به خانه ای کوچک قناعت دارد اما کم کم آن خانه تبدیل به منزل بزرگتر می گردد یا اینکه مومن ابتدا از محرمات دوری می کند و واجبات را عمل می نماید اما بعد به فکر دوری از مکروهات می افتد. در روایات اسلامی مردم تشویق شده اند که به سراغ آرزوهای خیر بروند. در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است: «من تمنی شیئا و هو الله عزوجل رضی لم یخرج من الدنیا حتی یعطاه؛ کسی که تمنای چیزی کند که موجب رضای خداست از دنیا بیرون نمی رود مگر به آن برسد» و از بعضی روایات استفاده می شود که هرگاه در دنیا به آن نرسد به ثواب و پاداش آن خواهد رسید. خداوند نیز می فرماید: «ام للانسان ما تمنی *فلله الا خرة والاولی؛ آیا انسان بدانچه تمنا کند می رسد؟ پس آخرت و دنیا از آن خداست» (نجم/ 24-25). امام علی (ع) نیز در مذمت خواهش های نفسانی و تمنیات انسان می فرمایند: «یا دنیا یا دنیا الیک عنی .... واملک حقیر آه من قلة الزاد؛ ای دنیا، ای دنیا، از من دور شو..... آرزویت ناچیز است. آه از کمی توشه» (نهج البلاغه/حکمت 77).

به جهت وضوح تمایز میان امید و آرزو مثالی می آوریم: اگر کسی تخم خوب انتخاب کند و در زمین نرم آن را بکارد و در وقتش او را آب دهد و آرزو کند و امید داشته باشد که محصول به دست آورد این امید است اما اگر کسی تخم بدی انتخاب کند و در زمین سخت بیافشاند و در وقت نیاز به او آب ندهد ولی آرزوی کشت محصول بسیار داشته باشد این غرور و حماقت است. اگر تخم خوب در زمین نرم بکارد ولیکن آب ندهد و انتظار باران داشته باشد در جایی که عادتا باران می آید این آرزو و تمنا است.