خلقت مورچه از نظر نهج البلاغه

ما برای اینکه نمونه ای از این قسمت به دست داده باشیم بیان امام علی (ع) را در مورد مورچه نقل و ترجمه می کنیم: «الا ینظرون الی صغیر ما خلق، کیف احکم خلقه، و اتقن ترکیبه، و فلق له السمع والبصر، و سوی له العظم و البشر، انظروا الی النمله فی صغر جثتها. و لیطافة هیئتها، لاتکاد تنال بلحظ البصر، و لا بمستدرک الفکر، کیف دبت علی ارضها، و صبت علی رزقها، تنقل الحبه الی جحرها، و تعدها فی مستقرها. تجمع فی حرها لبردها، و فی وردها لصدرها؛ مکفول برزقها، مرزوقه بوفقها، لا یغفلها المنان، و لا یحرمها الدیان، و لو فی الصفا الیابس، و الحجر الجامس، و لو فکرت فی مجاری اکلها، فی علوها و سفلها، و ما فی الجوف من شراسیف بطنها، و ما فی الراس من عینها و اذنها، لقضیت من خلقها عجبا، و لقیت من وصفها ثعبا! فتعالی الذی أقامها علی قوائمها، و بناها علی دعائمها! لم یشرکه فی فطرتها فاطر، و لم یعنه علی خلقها قادر. ولو ضربت فی مذاهب فکرک لتبلغ غایاته، ما دلتک الدلالة الا علی أن فاطر النملة هو فاطر النخلة (النحلة) لدقیق تفصیل کل شیء؛ آیا در مخلوق کوچک او دقت نمی کنند؟ چگونه به خلقتش استحکام بخشیده و ترکیبش را استوار ساخته، به او دستگاه شنوائی و بینائی عنایت کرده و استخوان و پوست کامل داده است؟ در مورچه با این جثه کوچک و اندام لطیف بیندیشید، آنچنان کوچک است که نزدیک است با چشم دیده نشود، و از اندیشه غائب گردد، چگونه با این جثه کوچک روی زمین می جنبد و بر جمع روزی، عشق می ورزد، و دانه را به لانه خود حمل می کند، و در انبار نگهداری می نماید، در تابستانش برای زمستانش گرد می آورد، و هنگام ورود اقامت زمستانی، زمان بیرون آمدن را پیش بینی می کند، اینچنین موجود اینچنین روزیش تضمین شده، و تطبیق داده شده است، خداوند منان هرگز او را از یاد نمی برد، ولو در زیر سنگ سخت باشد، اگر در مجرای ورودی و خروجی غذا و در ساختمان شکم او و گوش و چشم او، که در سرش قرار داده شده تفکر و تحقیق کنی و آنها را کشف کنی سخت در شگفتی خواهی رفت. پس بزرگ است خدایی که مورچه را بر روی دست و پایش برپا داشت و پیکره وجودش را با استحکام نگاه داشت، در آفرینش آن هیچ قدرتی او را یاری نداد و هیچ آفریننده ای کمکش نکرد. اگر اندیشه ات را بکار گیری تا به راز آفرینش پی برده باشی، دلائل روشن به تو خواهند گفت که آفریننده مورچه کوچک همان آفریدگار درخت بزرگ خرماست، به جهت دقتی که جدا جدا در آفرینش هر چیزی به کار رفته است» (نهج البلاغه، خطبه 10 ص 185).
توضیح: منظور از این جمله که در انبار نگهداری می نماید این است که مورچه دانه را به درون خاک می برد به طور طبیعی دانه پس از مدتی رویش می کند و از خاک سر برمی آورد اما مورچه برای جلوگیری از این امر همه دانه ها را به دو نیم تقسیم می کند و مانع از بین رفتن روزیش می شود.