معنای غنیمت در قرآن و سنت

در قرآن مجید لفظ «مغنم» در هر چیزی که به انسان می رسد ولو از راه جهاد هم نباشد،  استعمال شده است و منظور از آن هر چیز دنیوی و اخروی است که در اثر تلاش به انسان می رسد چنانکه در قرآن می خوانیم "یا ایها الذین امنوا اذا ضریتم فی شبیل الله فــــتبیـــــنوا و لا تقولوا لمن القی الیکم السلام لست مومنا تبتغون عرض الحیوه الدنیا فعندالله مغانم کثیره کذلک کنتم من قبل فمن الله علیکم" (سوره نساء/ آیه 94)، «ای کسانی که ایمان آورده اید، هنگامی که در راه خدا گام برمی دارید تحقیق  کنید و به کسی که اظهار صلح و اسلام می کند، نگوئید مسلمان نیستی به خاطر اینکه سرمایه ناپایدار دنیا ( و غنائمی) به دست آورید، زیرا  غنیمت های بزرگی در نزد خدا ( برای شما) است، شما قبلا چنین بودید و خداوند بر شما منت  گذارد.»

مراد از «مغانم کثیره» (غنیمت های جاودانی و ارزنده ای که در پیشگاه خداوند است) پاداش و اجر اخروی است به دلیل مقابل بودن با نعمت های ناپایدار این جهان، «عرض الحیوة الدنیا»، از این جا معلوم می شود  لفظ «غنیمت»  منحصر به چیزهائی نیست که در این دنیا تنها در میدان جنگ به دست می آید بلکه هرگونه درآمدی را شامل است. این کلمه در «نهج البلاغه» هم در موارد زیادی به همین معنی آمده است. در خطبه 76 می خوانیم: "اغتنم المهل"، «فرصت ها و مهلت ها را غنیمت بشمارید»، و در خطبه 120می فرماید: "من اخذها لحق و غنم"، «کسی که به آئین خدا عمل کند به سر منزل مقصود می رسد و بهره می گیرد»، و در خطاب به مالک اشتر می فرماید: "و لاتکونن علیهم سبعا ضاریا تغتنم اکلهم"، «در برابر مردم مصر همچون حیوان درنده ای مباش که خوردن آنها را غنیمت شماری.» و در نامه 45 به عثمان بن حنیف می نویسد: "فو الله ما کنزت من دنیاکم تبرا و لا ادخرت من غنائمها وفرا"، «به خدا سوگند از دنیای شما طلائی نیاندوختم و از درآمدهای آن اندوخته ای فراهم نکردم.» و نظیر این تعبیرات در نهج البلاغه فراوان است. و در احادیث نیز کلمه «غنیمت» به معنی وسیع استعمال شده است چنان که در « سنن ابن ماجه» در باب «ما یقال عند اخراج الزکاه» از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است که فرمود: "اللهم اجعلها مغنما و لا تجعلها  مغرما"، «بارخدایا! زکات را غنیمت قرار بده و آن را غرامت قرار مده». در اینجا «غنیمت» در برابر «غرامت» ذکر شده است. همان طوری که غرامت معنی وسیعی دارد و هرگونه زیان و ضرر را شامل است «غنیمت» نیز معنی وسیعی دارد و به هر گونه درآمد قابل ملاحظه ای گفته  می شود.

«احمد» در«مسند» نقل می کند که پیامبر گرامی فرمود: "غنیمه مجالس الذکر الجنه"، «اجر و پاداش مجالس ذکر بهشت است».
پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله وسلم در توصیف ماه مبارک رمضان فرمود: "هو غنم للمومن"،ماه مبارک رمضان برای مومن غنیمتی است.
و در دعای معروف نیز می خوانیم: "و الغنـــیمه من کل بر"، «و بهره از هرکار نیک»، همه اینها نشان می دهد که «غنیمت» معنی وسیعی دارد، علاوه بر این ما می بینیم که پیامبر گرامی طی نامه هائی از مسلمانانی که از مدینه دور بودند و در جهاد شرکت نداشتند، مطالبه خمس می کند و این می رساند «غنیمت» منحصر به غنائم جنگی نیست.