روایاتی درباره ارزشمندی نماز شب

عبادت و راز و نیاز با معبود، آن هم در دل  شب، برای « اهل دل»  لذتی است فوق لذت ها که شیرینی خاص و وصف ناشدنی و قیاس ناپذیر دارد. آنان که توفیق رسیدن به کناره ای از این دریای بیکران نصیبشان گشته و قطره ای از آن اقیانوس ژرف و بی پایان به ذائقه ی جانشان رسیده است، تمام دنیا و آنچه در آن است در نظرشان پست تر از خاکی می نماید که زیر پا می مالند و بر آن می گذرند. به طور طبیعی، هنگامی که پرده ای از ظلمت شب بین انسان و دیگر اشیاء حایل می شود، نوعی انقطاع قهری از عالم برای انسان پیش می آید و آدمی به فطرت خود باز می گردد و با محبوب اصیل خود دمساز و همراه می شود. در حالات امیرمومنان علیه السلام آمده است: «آن امام بزرگ از دنیا  و مناظر زیبا و دلربای آن تنفر و وحشت داشت، اما به شب و تاریکی وحشت انگیز آن به شدت دلبسته و علاقمند بود.» آری، آن عابد و دوستدار کامل حق پیوسته در انتظار بود که شب فرا رسد، پرده ی ظلمت شب بین او و دیگران حایل گردد و خلوت خانه ی انس با حضرت معبود تشکیل شود، تا او بتواند با فراغت خاطر و آرامش دل به راز و نیاز با خدایش بپردازد، اسرار ناگفتنی خود را با محرم اسرارش در میان بگذارد و التهابات درونی اش را با آب مناجات با پروردگارش فرو بنشاند و آن قدر بنالد و اشک بریزد تا آن که در کنار نخل های خاموش بیابان آرام بر زمین افتد. بنابراین، شایسته ی شأن پیروان مکتب امام عارفین، علی علیه السلام در عمل به احکام شریعت، پیروی در امر تهجد، شب زنده داری و استغفار سحرگاهی است؛ چنان که آن حضرت در وصف پرهیزکاران و پیروان راستین خود فرموده است: «چون شب فرا رسد، ]آن بیداردلان[  پاهای خود را   ]برای قیام به عبادت و نماز [ جفت می کنند و در کنار هم قرار می دهند، در حالی که آیات قرآن را شمرده و آرام و با تأمل و دقت تلاوت می کنند و با دلی شکسته و محزون، داروی دردهای ] روحی[ خود را در آیات قرآن می جویند... سپس کمر را ] به رکوع در عبادت [ خم می کنند و پیشانی و کف دست ها و زانوها و سرانگشت پاها را ] به حالت سجده[ به خاک می سایند و ] از این راه[ از خداوند متعال آزادی خویش را ]از عذاب جهنم[ می طلبند.»

رمز تهی دستی انسان در روز جزا

به فرموده ی رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم مادر سلیمان بن داوود علیهما السلام به سلیمان می گفت: «فرزندم از زیاد خوابیدن در شب بپرهیز که زیاد خوابیدن در شب به روز رستخیز، آدمی را فقیر و تهی دست وا می گذارد.»

 امام صادق علیه السلام هم در حدیثی به سلیمان دیلمی فرمود: «ای سلیمان، دست از شب خیزی بر مدار که زیان دیده کسی است که از قیام به هنگام شب محروم بماند».

قسمتی از سخنان خداوند حکیم با حضرت موسی (ع)، در روایتی از امام صادق (ع) چنین  آمده است: «ای پسر عمران، دروغ می گوید آنکس که گمان می کند مرا دوست دارد؛ در حالی که چون شب فرا می رسد، از من چشم می پوشد و به خواب می رود. آیا چنین نیست که هر عاشقی خلوت با معشوقش را دوست می دارد؟ هان ای پسر عمران، این منم که بر حال دوستانم آگاهم. چون شب آنان را فرا گیرد، چشم دلشان را دگرگون می سازم ] که جز من چیزی نمی بینند [ و عقوبتم را در مقابل دیدگانشان مجسم می کنم ] بدان گونه[ که از راه شهود و رویا رویی با من به گفتگو می نشیند. ای پسر عمران، در دل شب های تار از دلت خشوع، از تنت خضوع و از چشمانت قطرات اشک نثار من کن و مرا بخوان که مرا به خود نزدیک و اجابت کننده ی دعایت خواهی یافت.»

ابن ابی یعفور می گوید: به حضور امام صادق علیه السلام عرض  کردم قربانت شوم، بفرمایید چه هنگام انسان به خدا نزدیک تر است؟ فرمود: «آنگاه که آدمی آخر شب برخیزد و در حالی که چشم ها ]ی دیگران[ در خواب است، وضویی شاداب بگیرد و در عبادتگاه خود بایستد؛ سپس، با حضور قلب و توجه دل به خدا، تکبیر نماز بگوید و با تلاوت قسمت هایی از قرآن، دو رکعت نماز به جای آورد و آنگاه برای ادامه ی نماز برخیزد. در این موقع، از سوی  آسمان، از طرف راست عرش، این ندا برخیزد که ای بنده ی خدا خوان، هم اینک نیکی و خیر از جانب آسمان بر سرت می بارد و فرشتگان، از کنار قدم های تو تا آسمان اطرافت را گرفته اند و خدا ندا می کند: ای بنده من، اگر بدانی با که در حال گفتگو و راز و نیازی، انفتال از خود نشان نمی دهی.» راوی می گوید: گفتم ای فرزند رسول خدا، انفتال یعنی چه؟ امام علیه السلام در حالی که صورت خود را به سمت پشت سر می چرخانید، فرمود «انفتال این است که صورت و بدنت را برگردانی.»
مفضل از امام صادق علیه السلام نقل کرده که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرموده است: «خداوند جل جلاله – به دنیا وحی کرد: هرکس در خدمت تو باشد، او را به رنج بیند و هرکس تو را رها کرد، خدمتگزار او باش. هرگاه بنده در دل شب تار با مولای  خود خلوت می کند و با او به راز و نیاز می پردازد، خداوند نور را در دل او قرار می دهد. پس، هنگامی که بگوید ای پروردگار من؛ خداوند جلیل جل جلاله – به او جواب می دهد لبیک ای بنده ی من، از من بخواه تا عطایت کنم. به من توکل کن تا تو را کفایت کنم. سپس خداوند –جل جلاله - به فرشتگانش می فرماید ای فرشتگان من، بنده ام را نگاه کنید؛ در دل این شب تیره با من خلوت کرده است، در حالی که باطل کاران به کارهای بیهوده مشغولند و غفلت زدگان در بستر خواب آرمیده اند. گواه باشید که من به طور حتم او را آمرزیدم....».
از امام صادق علیه السلام منقول است: «خانه هایی که در آنها نماز شب خوانده می شود و ضمن آن قرآن تلاوت می گردد، برای اهل آسمان می درخشند، همانگونه که ستاره های آسمان برای اهل زمین می درخشند.»
از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم منقول است: «نماز شب برای صاحبش چراغی است در تاریکی قبر.»
به موسی علیه السلام وحی شد: «در ظلمت شب به عبادت برخیز که به پاداش آن، قبرت را باغی از باغ های بهشت می سازم». «روشنی روز قیامت از نماز خواندن در دل شب است.»
اسماعیل بن موسی از امام رضا علیه السلام نقل کرده که از امام سجاد علیه السلام  سوال شد چرا متهجدان و شب زنده داران از میان مردم به زیبایی چهره و خوش صورتی  ممتازند؟ فرمود «زیرا آنان با پروردگار خویش خلوت کرده اند و خداوند نیز آنان را با جامه ای از نور پوشانده است.»

در خطبه 184 نهج البلاغه امام علی (ع) می فرمایند: «به هنگام شب ] بیداردلان با تقوا [ به پا ایستاده و ]در حال نماز [ آیات قرآن را با تامل و دقت تلاوت می کنند و با دلی شکسته و محزون، داروی دردهای ]روحی[ خود را در آیات قرآن می جویند؛ و لذا به هنگام مطالعه ی آیات رحمت دل به وعده های امیدبخش قرآن می دهند و آن چنان با شوق و شعف در آن آیات می نگرند که گویی تمام پاداش های موعود الهی را در برابر دیدگان خود می بینند؛ و هرگاه آیات انذار و عذاب را می خوانند، چنان گوش دل به سوی آن می گشایند که گویی فریاد و خروش آتش دوزخ را در گوش های خود می شنوند.»

حوران بهشتی در انتظار شب خیران

نقل کرده اند که یکی از اهل عبادت گفته است: در خواب دیدم بر لب نهری از مشک ناب ایستاده ام و درختانی از لولو و مروارید از هر دو سمت در کنار آن نهر سایه افکنده اند. زنانی  پری چهره و زیبا، لباس های سندسی در بر دارند «کـــأ نهن الــــیاقوت و  المرجان» به آهنگ خوشی می خوانند. پرسیدمشان که شما کیانید؟ در جوابم به لحن و آوای خوش تری مترنم شدند:

ذ ر أنـــا اله  الناس رب  محمد                                لــقوم علی الاطراف بالـــلیل قـــوم

یــناجون رب العالمین  الهـــهم                               و تسری  حمول القوم و  الناس نوم

ما را خدای مردم و پروردگار محمد صلی الله علیه و آله وسلم آفریده است، برای آن دسته از بندگان بیداری که نیمه شبان در حال نمازند و با آفریدگار خویش سرگرم راز و نیازند؛ در همان ساعاتی که غفلت زدگان به خواب نوشین آخر شب فرو رفته اند. و از آنچه در اطرافشان می گذرد و سر راهشان کمین کرده است بی خبرند. در همان لحظات و ساعات شب، کاروان آسمانیان محمل ها بسته اند و با اشک و آه و مناجات و تلاوت آیات قرآن، منزل ها می پیمایند و مرحله ها طی می کنند.