عقاید و اندیشه های مغیریه، یکی از گروههای غالیان

مغیریه یکی از گروههای غالیان و معاصر بیانیه است. این نام را بر پیروان مغیره بن سعید عجلی و گاه بجلی یا مغیره بن سعید مولی بنی بجیله نهاده اند. حرکتی که مغیره سامان داد با آنچه همتای دیگر او بیان بن سمعان رهبری می کرد تفاوتی عمده داشت و آن اینکه وی به رغم بیان، و نیز به رغم آنکه روایتهایی حاکی از برائت جستن از امام باقر علیه السلام از او رسیده است، امامت ایشان را به رسمیت شناخت و مردم را بدان فراخواند. او همچنین مدعی شد وی وصی امام باقر علیه السلام است تا هنگامی که مهدی ظهور کند. از دیدگاه مغیره و طرفدارانش مهدی موعود کسی جز محمد بن عبدالله بن حسن نبود که خود در دوران منصور ظهور کرد و قیامی سامان داد و در نتیجه آن به قتل رسید. با وجود این طرفداران مغیره قتل او را باور نداشتند و مدعی شدند که آنکه کشته شده شیطانی در سیمای محمد بن حسن بوده و او همچنان زنده است. مغیره بسان دیگر غالیان، منزلت امامان شیعه را تا حد خدایی بالا می برد تا خود از آن پس، فرستاده آن خدایان ادعایی او باشد و در نتیجه کار بدان جا رسید که مدعی شد او خود پیامبر و فرستاده خداوند است و جبرئیل بر او نازل می شود  و وحی می آورد. افزون بر این غلو که ویژگی مشترک غالیان است عقاید دیگری نیز از او گزارش می  شود که از ان جمله است:

1- تجسیم: او بسان همتای خود بیان بن سمعان به تجسیم برای خداوند عقیده داشت، با این تفاوت که افزون بر آن خداوند، به عدد و کیفیت حروف الفبا، اعضایی قرار می داد و مدعی بود وحی نزول خود خداوند بر پیامبر و امام است.

2- تطبیق اسم اعظم: از دیگر عقایدی که برای مغیریه برشمرده اند تطبیق اسم اعظم خداوند است، بدان معنا که خداوند چون آفرینش را اراده فرمود به اسم اعظم خویش تکلم کرد و همین اسم اعظم، کلید آفرینش شد.

3- تأویل آیات: یکی دیگر از چیزهایی که به مغیریه نسبت داده شده این است که از رهگذر تأویل آیاتی چون «ان الله یأمرکم ان تودو الامانات الی اهلها» (سوره نساء/ آیه 58)، «خداوند به شما فرمان می دهد که امانتها را به صاحبش باز پس دهید.» و «انا عــرضنا الا مانه علی السماوات و الارض و الجبال فأبین ان یحملنها وحملها الانسان انه  کان ظلوما جهولا» (سوره احزاب/ آیه 72)، «ما آن امانت را بر آسمانها و زمین عرضه بداشتیم و آنها از پذیرفتن ابا کردند ولی انسان آن را پذیرفت که او ستمگر و نادان است.» به دفاع از امامت پرداختند و گفتند مقصود از امانت در آیه نخست همان امامت است و مقصود از ظلوم و جهول بودن انسان در آیه دوم نیز آن است که انسانها با غصب مقام امامت، ستم راندند. آنگونه که شیبی مدعی است اینگونه تفسیر آیات قرآن با عقاید طیف اعتدالگرای اثنی عشریه هم موافق افتاده و از همین رو در آثاری چون تفسیر علی بن ابراهیم نیز دیده می شود.

4- برتری علی علیه السلام: یکی از دیگر انگاره های مغیریه آن است که علی علیه السلام را بر آدم و دیگر پیامبران الهی برتر و با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله برابر می پنداشت.

5-دعوت نبوت: افزون بر این به وی نسبت داده اند که دعوی نبوت کرد و مدعی شد اسم اعظم خداوند را می داند.

6- عقیده به تناسخ: همچنین  عقیده به تناسخ را از عقاید مغیریه دانسته اند.

برخی بدان گراییده اند که آراء مغیره تحت تأثیر آراء مانویان و ماندایان و به دیگر سخن «منعکس کننده نفوذ عقاید گنوسی مانوی و ماندایی است و در حقیقت مغیره با توجه به روحگرایی آشکارش نخستین شیعه گنوسی است.»

گفتنی است مغیره بن سعید حرکت خود را در کوفه پایه گذاشت و در آنجا طرفدارانی بدست آورد. رهبری این طرفداران با شماری از یاران برگزیده او بود که «وصفاء» خوانده می شدند. پس از گشته شدن مغیره  به دست خالد بن عبدالله قسری در سال 119ق./737م. طرفداران او که شماری از اعراب و موالی بودند و گاه محمدیه روافض خواند می شدند جابر جعفی را به رهبری خود برگزیدند و پس از مرگ جابر نیز بکر اعور هجری قتات ادعای جانشینی او کرد. این دعوی در آغاز از سوی مغیریه پذیرفته شد، اما بعدها او را به دروغگویی متهم کردند و با خلع او فرزند مغیره، عبدالله را  جانشین وی گرفتند. از ادامه حیات این گروه اطلاعات روشنی در دست نیست، هرچند برخی از اندیشه های او در مورد اعداد نزد اسماعیلیان نخستین نیز دیده شده و شیوه های مبتنی بر ترور او در برخورد با مخالفان در دوره های پسین از سوی اسماعیلیان ایران تقلید شده است. این کلیاتی از مغیره بن سعید و روش و اندیشه غالیانه اوست و آگاهیهای بیشتر در این باره را باید در منابع تاریخی و فرقه شناختی یافت.