رأفت و رحمت رسول اکرم

خداوند در مورد بعضی از انبیا تعبیر برادر کرده می فرماید: «برای قوم ثمود برادرشان صالح را فرستادیم.» (اعراف/ 73) «برای قوم عاد برادرشان هود را فرستادیم.» (هود/ 50) «آن هنگام که برادرشان نوح آنها را گفت.» (شعراء/ 106) ولی درباره ی پیامبر اسلام تعبیر برادر نیامده، بلکه می فرماید: «هو الذی بعث فی الأمیین رسولا منهم؛ اوست آن كس كه در ميان بى‏ سوادان فرستاده ‏اى از خودشان برانگيخت.» (جمعه/ 2)
یا اینکه می فرماید «لقد جاءکم رسول من أنفسکم عزیزعلیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رؤف رحیم؛ قطعا براى شما پيامبرى از خودتان آمد كه بر او دشوار است‏ شما در رنج بيفتيد به [هدايت] شما حريص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است.» (توبه/ 128) پیامبری برای شما آمده که از جانتان برخاسته، انحراف شما برای او بسیار سخت است، با حرص و شوق کوشش می کند تا شما مؤمن بشوید، او مظهر رأفت و رحمت خدا برای مؤمنان است. رحمت و رأفت، صفت فعل حق است و هر صفت فعل را از مقام فعل موصوف، انتزاع می کنند نه از مقام ذات وی، جایگاهی که محل انتزاع رأفت و رحمت است، جایگاهی امکانی است، و همان جایگاه می شود، رئوف و رحیم، و بارزترین مصداق و مظهر آن رسول خدا (ص) است.
صفات فعلیه به صفات ذاتیه متکی است، پیامبر اکرم (ص) فعلی است از افعال خدا که به ذات خدا تکیه دارد، او مانند سایر فقرا، ربط محض و فقر صرف است ولی مظهر رأفت و رحمت خداست. خداوند برای خود رحمتی عامه ورحمتی خاصه قایل است و این دو خصوصیت را برای قرآن و پیامبر نیز بیان داشته، از طرفی می فرماید: «رحمتی وسعت کل شیء؛ من رحمت عامه ای دارم.» (اعراف/ 156) یعنی هر چه مصداق شیء است مشمول رحمت من است. و از طرف دیگر می فرماید: متقیان، از رحمت ویژه ام برخوردارند: «فسأکتبها للذین یتقون» (اعراف/ 156) رحمت عامه مقابل ندارد، ولی مقابل رحمت خاصه، غضب است که زیر پوشش رحمت عامه است چنان که رحمت خاصه زیر پوشش رحمت عامه است، اینکه ما خدا را به رحمت فراگیرش سوگند می دهیم (اعراف/ 156) ناظر به همان رحمت مطلقه ای است که مقابل ندارد.
قرآن نیز مظهر رحمت عامه است زیرا گرچه برای هدایت مردم است ولی سایر موجودات نیز که به تبع مردم آفریده شده اند از فیض قرآنی بهره مند می شوند. اگر همه ی مردم پیرو قرآن باشند جهان اصلاح خواهد شد چون اگر فسادی هست بر اثر وجود انسانهای فاسد است وگرنه: «ما تری فی خلق الرحمن من تفاوت؛ در آفرینش [آن خداى] هستى بخش هیچ گونه تفاوت و اختلافى نمى بینى.» (نمل/ 19) عالم، هماهنگ و موزون است، محرومیت و فساد به خاطر «فبظلم من الذین هادوا حرمنا؛ پس به خاطر ظلمى که از یهود صادر شد، حرام کردیم.» (نساء/ 160) است. وعده ی خدا این است که: «ولو أنهم أقاموا التوریة والإنجیل وما أنزل إلیهم من ربهم لأکلوا من فوقهم ومن تحت أرجلهم؛ و اگر آنان به تورات و انجيل و آنچه از جانب پروردگارشان به سويشان نازل شده است عمل مى ‏كردند قطعا از بالاى سرشان [بركات آسمانى] و از زير پاهايشان [بركات زمينى] برخوردار مى‏ شدند.» (مائده/ 66) آنان که به کتاب آسمانی خود ارج نهاده و به دستور خدا عمل می کنند، هم از روزیهای بالا (مانند باران مناسب و تابش مناسب آفتاب) یا روزیهای معنوی (مانند علوم و معارف) برخوردار خواهند بود و هم از روزیهای زمینی چون مزارع و مراتع.
اصولا کسی که در صراط مستقیم قرار گرفت، فیض مادی و معنوی به سوی او سرازیر می شود، لیکن فقط گروه مخصوصی به این فیض عظیم راه می یابند. پس قرآن هم در رحمت عامه مظهرعمومیت رحمت خداست: «هدی للناس» (بقره/ 185) و هم در رحمت خاصه مظهر خصوصیت رحمت خداست: «هدی للمتقین» (بقره/ 2) پیامبر اکرم (ص)، رحمت عامه ای است که همگان از او استفاده ی تکوینی و بهره ی غیر تکوینی می برند، از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است که: «در خدمت پیغمبر، از جایی عبور می کردیم، به هیچ درخت و سنگی نمی رسیدیم جز اینکه به آن حضرت سلام عرض می کردند! آری، همه چیز در پیشگاه رحمت خاصه خاضع است.»
هر فضیلتی که مکتبهای غیر الهی دارند محصول بهره گیری از تعلیمات انبیاست، با این تفاوت که آنها جهت مردمی ره آورد انبیا را گرفته و جهت الهی آن را وانهادند، گرچه جهات الهی آمیخته با جهات مردمی است اما مکاتب غیر الهی بین خدا و پیغمبر و بین ره آورد انبیا جدایی افکندند، بعضی را پذیرفته و نسبت به بعضی دیگر کفر ورزیدند: «ویقولون نؤمن ببعض و نکفر ببعض؛ مى‏ گويند ما به بعضى ايمان داريم و بعضى را انكار مى‏ كنيم.» (نساء/ 150) پس هر حرف حقی در جهان، محصول رسالت انبیاست که: "الحجة قبل الخلق" قبل از اینکه دیگران بیایند، صاحبان وحی آمدند و گفته های نغز و دلنشین خود را عرضه کردند و دیگران بر سر سفره ی آنها نشسته و از گفته هایشان مدد گرفتند، لذا انبیا هم می توانند مظهر رحمت عامه خدا باشند و هم مظهر رحمت خاصه وی.

منـابـع

کلیــد واژه هــا