آداب و رسوم و اعمال دینی آیین جین (عبادات)

اعمال عبادی پوجا
تمثال به حالت نشسته، بعدها در مجسمه سازی جینی وجه غالب را پیدا کرد. حداقل یک مجسمه این چنین در کانون هر معبد جینی قرر دارد. این مجسمه از سوی عامه مردمی که طبق برنامه های خاص خود به دین معبد می آیند. مورد «پوجا» قرار می گیرد. پوجا همان پرستش و اظهار عبودیتی است که به طور نمادین در زیارت معبد به نمایش گذاشته می شود. از جین ها خواسته شده تا به ویژه در ساعت های اولیه صبح، پس از استحمام و قبل از صرف صبحانه به انجام «پوجا» بپرازند.

آداب اعمال عبادی پوجا
این آداب حول محور یک آیین محوری به نام «عبادت هشت گانه» بنا شده است، هر چند که می تواند بسیار مفصل تر بوده باشد به منظور بحت منضبط تر، این مناسک می تواند به چهار قسمت اصلی تقسیم شود.
1. شخص نیایش کننده، قبل از آمدن به معبد، استحمام و جامه های تمیز بر تن می کند. پس از ورود به معبد، به سمت زیارتگاه مرکزی رفته و در حالی که دست های خود را به حالت احترام و نیایش در آورده است در مقابل مجسمه جینا تعظیم می کند، در حالی که اورادی را به عنوان کرنش در برابر تعالیم جینا بر زبان می آورد. غالبا زیارتگاه مرکزی معبد از اطاق مجزایی در وسط آن تشکیل شده است. در چنین حالتی، شخص عبادت کننده سه بار دور زیارتکده مرکزی معبد در جهت حرکت عقربه های ساعت، طواف می کند، در حالی که سرودهای نیایش و تسبیح بر زبان می آورد.
2. در این جا شخص عبادت کننده وارد زیارتکده وسط معبد می شود و عادت هشت گانه مورد نظر را انجام می دهد. فرد عابد، مجسمه را به طور سمبولیک استحمام می کند. بدین صورت که با دست یا دستمال آغشته به خمیر خنک کننده چوب صندل به نه نقطه آن دست می زند، گل های کاملی را روی آن قرار می دهد، ظرف بخور معطر را جلوی آن می گرداند، و در نهایت لامپ یا چراغ روشنی را مقابل آن تکان می دهد. این پنج عمل را روی هم رفته «عبادت یا مراسم اندام ها» می نامند، چون که شخص عبادت کنندهبا انجام آن ها به طور فیزیکی اعضا و جوارح تمثال مزبور را لمس می کند.
3. شخص عابد اتاق زیارتکده معبد را ترک می کند و بخش دوم عبادت هشت گانه را انجام می دهد که تحت عنوان «عبادتاز مقابل» خوانده می شود؛ چون که اعمال مربوط به آن در حالی که فرد عابد روبه روی تمثال ایستاده اما به آن دست نمی زند، انجام می شود. وی، روی میز کوچکی که در محوطه معبد قرار داده شده سه اهدایی آخر خویش را که عبارت از خوشه های سالم برنج، غذا (غالبا به شکل شیرینی سفت) و میوه است انجام می دهد. خوشه برنج به شکل «سواستیکای» جینی درآورده می شود. جین ها چهار بازوی سواستیکا را به مثابه چهار سطح محتمل وجود در درون چرخه زایش دوباره تفسیر می کنند: سطوح الهی، انسانی، جهان زیرینی و حیوانی/ گیاهی. سه نقطه ای که در تصویر مزبور دیده می شوند سه فضیلت دینی بصیرت، معرفت و سلوک مذهبی می باشند که وقتی با هم دیگر جمع شوند طریقه دینی نجات و رهایی را، که در شکل مورد بحث با علامت هلال مشخص شده، تشکیل می دهند.

عبادت معنوی (بهاواپوجا)
این عبادت هشت گانه به نام عبادت فیزیکی (دراویا پوجا)، شناخته می شود. بدین لحاظ که در آن شخص عبادت کننده موادی فیزیکی به محضر تمثال موضوع نیایش تقدیم می کنند بخش نهایی این مراسم عبادت به نام عبادت معنوی شناخته می شود (بها واپوجا)؛ چون که در آن فرد عابد به عوض تقدیم هدایای فیزیکی به تعظیم و تکریم معنوی تمثال می پردازد. وی به خواندن سرودهای مورد علاقه خویش می پردازد، و سپس به تلات دعای همگانی دین جینی، که به نام مناجات حرمت نهادن» (نامسکارا مانترا)، مشهور است، می پردازد: من جیناها را تکریم می کنم. من ارواح آزاد شده دیگر را حرمت می نهم. من رهبران رهبانی را تکریم می کنم. من آموزگاران پیران رهبانی را حرمت می نهم. من تمام راهب های عالم را احترام می کنم. این تعظیم و تکریم و حرمت های پنج گانه، تمام کارماهای ناقص و ناشایست مرا نابود خواهد ساخت. و در بین تمام مقدسات عالم، این مقدس ترین کارها می باشد.

اختلاف در سبک اجرای آیین نیایش (عبادت) در معبد
خیلی از پیروان آیین جینی، اما نه به هیچ وجه همه آنان، آیین نیایش (عبادت) در معبد را به صورت روزانه انجام می دهند؛ از لحاظ سبک اجرای آن نیز بین یک فرد جینی با فرد بعدی اختلاف و تفاوت زیادی به چشم می خورد. اما بیشتر این طور است که معابد جینی تنها به مناسبت فستیوال (جشن) های مذهبی تمام جماعت جین را به جانب معبد می کشانند. به ویژه فستیوال هایی که به رویدادهای مهم در زندگی تیرتانکاراهاوی اوقایع مهم و اساسی دیگر در تاریخچه دین جینی مربوط می شوند. در چنین مناسبت هایی است که مراسم مفصل «پوجا» انجام می شوند که غالبا شامل تزیین و دکوراسیون معبد و یا تجدید مجمسه های آن است. این عمل عبادی مربوط به آیین جینی مرتاضانه (زهدگرایانه) است. از این بابت که هدف بیان شده آن متمرکز بیان شده آن متمرکز ساختن امیال و آرزوهای عامه مردم جین روی انفصال و گسیختن از وجود مادی است، آن گونه که در فضیلت های ترک و انکار دنیا، بی تفاوتی و بی علاقگی نسبت به آن تجلی می یابد، فضایلی که به طور فیزیکی در تمثال تیرتانکارای معبد نمود پیدا کرده است، و در نتیجه تقلیل و کاهش قید و بندهایی کارمایی. اما این که آیا معنا و مفهوم و اهمیت آن در همان جا ختم می شود، محل تردید است. هم چنین این که «پوجا» در آیین جینین را به مثابه نهادی ببینیم که به جمعیت عوام جینی نوعی احساس هویت می بخشد، احساس هویتی افزون بر هویتی که از آرمان های مرتاضانه و نسب های رهبانی مشتق می شود، کاری سودمند خواهد بود.

آیین زیارت معابد قلمرو فعالیت عامه جینیان
آیین زیارت معابد تا حدود زیادی قلمرو فعالیت عامه جینیان است. راهب ها و راهبه ها نباید به عنوان مسئولین معابد خدمت کنند. حتی از حضور آن ها در مراسم «پوجا» چندان استقبال نمی شود. خدمت گزاران و یا خدام معبد نیز که نوعا در برگذاری مراسم دعا و عبادت کمک می کنند و به مجسمه های معابد و خود آن ها می رسند از توده مردم هستند. در مورد فرقه شوتامبارا حتی از طایفه جینیان هم نمی باشند، بلکه در عوض از هندوهای طبقه بالا و یا متوسط هستند. با این وجود، مرتاضان بیشتر به منظور مطالعه و یا آموزش خود را به معابد متصل می کنند، در متبرک ساختن تمثال های معبد و انتشار شعایر و معتقدات معبد نقش محوری دارند و در بین فرقه دیگامبارا در بخش های جنوبی هند تا حدودی به صورت طبقه کارشناسان معبد در آمده اند. «استاناکاواسی ها» و «تراپانتی ها» با مجموعه معبد و پرستش اصنام موجود در آن مخالفت می ورزند. آنان به جای آیین ها و شعایر معابد، روی تعظیم و تکریم جیناها از راه تامل و مراقبه، تعلیم گرفتن به وسیله راهبه های جینی، اقرار و اعتراف به گناهان و سرانجام مطالعه کتب مقدس دینی تاکید می روزند. به طور خلاصه، آیین های عبادت در معابد در دین جینی، در حالی که تحت نفوذ آرمان ها و ایدال های زهدگرایانه و تعالیم ارتدکس جینین قرار دارد، هم چنین از طریق حداقل به طور آرمانی قرار داشتن در بیرون از حیطه کنترل رهبانی، جدای از ریاضت و رهبانیت جینی نگه داشته شده است. بدین ترتیب، توده عوام جینی، در حالی که به جانب آرمان های سخت و دقیق یک سنت زاهدانه کشیده می شود، هم چنین در حیات دینی خود عرصه ای نهادینه شده دارد که در آن کنترل عامه مردم وجه غالب دارد.

زیارت و سفرهای زیارتی به اماکن مقدسه
انجام سفرهای زیارتی به اماکن مقدسه یکی از کارهای مهم در دین جینی است که از نزدیک با آیین عبادت در معابد جینی (پوجا) پیوند دارد. اماکن زیارتی نوعا به رویدادهای مهم در تاریخ جینی، به ویژه کسب نجات و رهایی نهایی در زندگی تیرتانکاراها و سایر اولیا و قدیسین بزرگ آیین جینی مرتبط می باشند و جینیان معتقد و مومن از بین عامه مردم در این محل ها مجموعه های عظیمی از معابد و زیارتکده بنا کرده اند. در بین نقاط عمده زیارتی جینی ها «سامتاشیکارا» و «پاواپوری» (در ایالت بیهار) و «کوه گیرنار» (در سائوراشترا) می باشند که همگی آن ها محل هایی هستند که تیر تانکاراها در آن ها به کسب نجات و آزادی نایل شده اند. هم چنین نقاطی چون «شاترونجایا» (در گجرات)، «کوه ابو» (در راجستان) و «شراوانابلوگا» (کارناتاکا) که محل های معابد و بناهای تاریخی عمده ای هستند که زهد و ریاضت سخت تیرتانکاراها و سایر قدیسین جینی را گرامی می دارند.

ایام مقدس نزد جینی ها
جینی ها هم چنین تقویم پیچیده ای از روزهای مقدس (تعطیل)، را مراعات می کنند که فستیوال های عمده و اصلی آن ها، مانند خیلی از آداب و مراسم زیارتی، به پنج واقعه مهم در زندگی تیر تانکارها، به ویژه «ریشابا» (اولین تیرتانکارا)، ماهاویرا (بنیان گذار دین جینی) و تیرتانکارای پیش از وی، «پرشوا»، ارتباط دارند. این وقایع پنج گانه عبارتند از: 1. نزول به رحم مادر؛ 2. تولد؛ 3. ترک مرتاضانه دنیا؛ 4. حصول علم مطلق؛ 5. مرگ فیزیکی و اسختلاص نهایی. خیلی از این رویدادها به ویژه از طریق انجام سفرهای زیارتی به اماکن مرتبط با تیر تانکاراها گرامی داشته می شوند. هم چنین مراسم ایام تولد و مرگ، آزادی ماهاویرا (مارس، آوریل در چایترا و اکتبر، نوامبر در کارتیکا) به طور گسترده ای از طرف تمام طوایف و جماعات جینی برگزار می شود. هم چنین تعداد زیاد دیگری از جشن ها و اعیاد مذهبی و ایام، روزه ماهیانه از طرف جینی ها مراعات می شوند.

اعیاد اکشایاتری تیا
یکی از موارد برجسته این اعیاد «اکشایاتری تیا» است (به معنای «سومین وجود جاودانه»، که در سومین روز از پر شدن ماه «ویشاک» آوریل، مه برگزار می شود) که یاد آور اولین مرتبه ای است که به نخستین تیرتانکارا، «ریشابا» صدقه داده شده است و بر اهمیت صدقه دادن به مرتاضان به طور کلی تاکید دارد.

مهم ترین ایام مقدس دین جینی
اما شاید مهم ترین ایام مقدس دین جینی «پاریوشانا» باشد که به مدت هشت روز (در فرقه شوتامبارا) یا ده روز (در فرقه دیگامبارا) در ماه های «شراوانا» و «بهادراپادا» (ماه های اوت، سپتامبر یا شهریور و مهر)، زمانی که راهبان و راهبه ها در فصل باران در خلوتگاه ها به سر می برند برگزار می شود. در این دوره، توده عوام جینی به ویژه سعی می کنند تا بر الگوی مرتاضان به روزه گرفتن و ریاضت بپردازند و اوقات خویش را با رهبران رهبانی صرف کنند. بدین ترتیب، این تعطیل (ایام مقدس) از دوره گردهمایی های مرتاضان و راهبان بودایی در فصل باران بهره برداری می کند. در این دوره است که زهاد و مرتاضان برای مدت معینی با عامه مردم جمع می شوند. این ایام برای توده جماعت عامی نیز سودمند است؛ چون که در آخرین روز از پاریوشانا، که به نام «سامواتساری» خوانده می شود، توده عامه مردم نه تنها در مقابل مرتاضان و زهاد و بلکه در برابر یک دیگر، به اقرار به خطاها و گناهان سال گذشته خویش می پردازند. در این ایام هم چنین برای طلب مغفرت و بخشش، مردم به یک دیگر نامه می نویسند و یا شهرها و روستاهای موطن خویش باز می گردند. بدین ترتیب تعطیلات پاریوشانا، در حالی که مشارکت عامه جینی ها در برنامه ها و فعالیت های زهدگرایانه و مرتاضانه دین جینی را مورد تاکید قرار می دهد، هم چنین در خدمت پیوند دادن جماعت غیر روحانی (عامی) یه یکدیگر و تقویت هویت دینی آنان است.

آیین های عبور و گذار
همان طور که انسان از یک سنت دینی که آموزه اصلی و بینادین آن بر پایه زهدگرایی است و گسستگی مطلق از ارزش های اجتماعی و وجود مادی را پند می دهد انتظار دارد، قدیم ترین تعالیم جینی هیچ گونه معیارها و موازینی را در رابطه با آیین های چرخه حیات در مجموعه حیات دینی جینی مقرر نمی دارند. در حالی که این زمینه ای است که در متن و بافت اجتماعی برای تبیین هویت گروهی یک کیش و آیین از اهمیتی وافر برخوردار است. در دوره پس از سال های 500 میلادی، هنگمی که آیین جین به شدت روبه رشد بود، این مسئله صورتی بحرانی به خود گرفت، تا این که بالاخره در قرن هشتم میلادی، تلاش های گوناگونه در رابطه با تعریف و تبیین روابط آیین جاینی با فرهنگ روزمره آیین هندویی، در مجموعه ای دیگامبارایی به نام «آدی پورانای جیناسنا» یا «روایت چیزهای باستانی» که نوعی «پورانای» آیین جینی است به بار نشست. در این کتاب جیناسنا تلاش می کرد تا روایتی جینی از سامسکاراهای هندی، یا آداب و آیین های چرخه حیات در دین هندویی به دست دهد.

آیین های چرخه حیات
هرچند در مورد آیین جاینی، باید گفت که این آرمان و ایدال مذهبی به طور کامل در عمل روزمره پیروان نفوذ نکرده است، نگاه جیناسنا به آداب و رسوم مرتبط با آیین های چرخه حیات به پنجاه و سه «آداب و شعایر مقدس»، می رسد که در بین آن ها تنها 22 مناسک نخست آداب مرتبط با افراد خانه دار معمولی (عامه مردم)، را پوشش می دهند. در حالی که 31 مرحله باقیمانده از این شعایر مقدس به پی گیری حیات فردی خانوادگی پس از ترک و انصراف زاهدانه شئون دنیوی (مادی)، تولد مجدد بر طریقت رهبانی، و بالاخره آزادی مطلق فرد می پردازند. اما تقریبا اکثریت جینیان از یک سلسله مناسک مرتبط با چرخه حیات استفاده می کنند که تنها کمی با آداب و رسوم همتاهای هندی ایشان تفاوت دارد.

تفاوت مهم بین آیین های هندوان و جینیان
در هر صورت یک تفاوت مهم بین آیین های هندوان و جینیان وجود دارد و آن این که اکثر جینی ها آیین شراوا، یا مناسک پس از مرگ را که هندوها برای تاثیر گذاشتن روی انتقال روح متوفی از یک ساحت وجودی به ساحت دیگر برگزار می کنند انجام نمی دهند. این آداب و مناسک از طرف رهبران و آموزگاران جینی به عنوان این که مخالف دیدگاه های جینی درباره جیوا و کارکرد کارما هستند به شدت مورد انتقاد قرار گرفته اند. از این قرار جین ها از باب تشریفات مرده های خود را می سوزانند و ممکن است «پوجا»، یادبودی هم در معبد برگزار کنند. اما در همانجا چرخه حیات رسمی پایان می پذیرد. از این قرار، حتی جایی که به نظر می رسد شیوه عمل هندویی از طرف جینی ها پذیرفته شده است، حداقل یک علامت ویژه تفکر ارتدکسی جینی باقی مانده است که شاید برای نشان دادن هویت متمایز آن ها حتی در این زمینه که جماعت عامه جینی بیشترین شباهت را به بستر و چارچوب به مراتب بزرگ تر هندویی خود دارد کافی باشد.

منـابـع

کلیــد واژه هــا