شخصیت و اندیشه های الهیاتی آنه ماری شیمل (اسلام)

جهاد اسلامی از نظر شیمیل

شیمل در باب جهاد می نویسد: «ترجمه ای که امروزه در مغرب زمین از واژه جهاد مقدس اسلامی به دست داده می شود، غلط و غیر اسلامی است. همچنین ادعای توسعه اسلام با خون و شمشیر اتهامی واهی بیش نیست و اسلام عمدتا قلوب مردم را به سوی خویش معطوف ساخته است و دین صلح و آرامش و عدالت است.»

شیمل و پیامبر اسلام (ص)
بانو شیمل با صراحت لهجه ای که تنها از یک محقق بسیار مطلع و بی نیاز از تعریف و تمجید غرب بر می آید، اعلام داشت: «قرآن تنها کتاب آسمانی است که به همان صورتی که بر رسول اکرم (ص) وحی شده حفظ گردیده است.» او پس از توضیحی متین و مستدل درباره علل احترام فوق العاده مسلمانان به پیامبر عظیم الشأن اسلام اظهار داشت: «مسلمانان هر گونه سب الرسول را بسیار گران و از گناهان بسیار سنگین تلقی می کنند و عکس العمل آنان در برابر تهمت ها و اهانت های سلمان رشدی، علیه خاتم پیامبران از این جهت است.»
در اوضاع آشفته و تبلیغات مسمومی که استکبار جهانی در دفاع از این نویسنده مرتد راه انداخته بود، شیمل از حقانیت موضع مسلمانان و محکومیت این نویسنده هتاک سخن گفت و به صراحت اعلام کرد: «اسلام دارای آن مرتبه و جایگاه رفیعی هست که باید دقیق تر و مشخص تر مورد توجه قرار گیرد. من مردان سالخورده ای را به چشم خویش دیدم که وقتی شنیدند که در کتاب آیات شیطانی چه چیزهایی نوشته شده است، زار زار گریستند. من نیز معتقدم جریحه دار کردن احساسات توده عظیمی از مومنان روش بسیار بدی است، این کاری است که من هم نمی توانم بپذیرم.»

شیمل و صحیفه سجادیه

شیمل در خاطره ای گفته است: «من بخشی از کتاب مبارک صحیفه سجادیه را به زبان آلمانی ترجمه و منتشر کرده ام. وقتی مشغول ترجمه این دعاها بودم، مادرم در بیمارستان بستری بود و من که به او سر می زدم، پس از آن که وی به خواب می رفت در گوشه ای از آن اتاق به کار پاکنویس ترجمه ها مشغول می شدم. اتاق مادرم دوتختی بود. در تخت دیگر خانمی اهل فضل و متعصب به مذهب کاتولیک بستری بود. وقتی فهمید من دعاهای اسلامی را ترجمه می کنم، دلگیر شد که مگر در مسیحیت و در کتب مقدس خودمان کمبودی داریم که تو به ادعیه اسلامی روی می آوری؟! وقتی کتابم چاپ شد، نسخه ای برایش فرستادم. یک ماه بعد با من تماس گرفت و گفت: صمیمانه از هدیه این کتاب متشکرم؛ زیرا هر روز به جای دعاهای کتب مقدس خودمان آن را می خوانم! بله، واقعا ترجمه ادعیه امامان معصوم (ع) مخصوصا صحیفه حضرت زین العابدین (ع) برای بسیاری از مردم جهان غرب کارساز است.»

دیدگاه شیمیل درباره دین اسلام

وی در خصوص دین اسلام می گوید: «اسلام دینی است که می تواند به حق ادعا کند تمام جهان را در بر می گیرد. مسلمانان هر کجا که زندگی کرده اند، دین خود را اساس زندگی خود قرار داده اند. گروههای اسلامی با این روش زندگی، طی اعصار و قرون از غرب آفریقا تا خاک چین را درنوردیده اند. همین گروهها هستند که اکنون در سازمان کشورهای اسلامی با یکدیگر متحد شده اند.» وی در مورد وحدت مسلمین در یکی از مصاحبه هایش می گوید: «اصولی که مسلمانان به آن ایمان دارند، این وحدت را به وجود می آورد. اعتقاد به خدای یگانه و اعتقاد به این اصل که محمد خاتم تمام انبیاء بزرگی است که از آغاز خلقت جهان مردم را به راه راست هدایت کرده اند. تفاوتها به ویژه در آداب و رسوم قومی وجود دارد. آنها (مسلمانان) همگی در اصول هم عقیده اند. به سبب فقدان عظیم آگاهی کاری از دست رسانه های عمومی هم برنمی آید. باید به فعالیت گسترده ای دست بزنیم. من و دوستانم تلاش می کنیم مردم را تا اندازه ای به درک تاریخ اسلام ترغیب کنیم. من این را وظیفه خود می دانم که درباره مناسبات ادبی آلمان و مشرق زمین اظهار نظر کنم و بدین ترتیب تصویر غلطی را که در اینجا ترسیم شده بزدایم.» وی در یکی از مصاحبه هایش در مورد مسلمانان ترک می گوید: «وقتی من جلوی یک مسجد آیه های قرآن را می خوانم، ترکها شگفت زده از من می پرسند، شما می توانید این را بخوانید، خدای من این چقدر مایه تأسف است.»

آثار آنه ماری شیمل

پروفسور «آنه ماری شیمل» طی دوران طولانی فعالیت علمی و فرهنگی خود بیش از 70 کتاب تألیف و ترجمه کرده است. خانم شیمل بیشتر آثار خود را به زبان انگلیسى و آلمانى تحریر مى کند. وى در مباحث اسلامى به موضوعات عدیده اى توجه کرده است. علاوه بر آثارى که در قالب کتاب از خانم شیمل منتشر شده، مقالات فراوانى نیز از او چاپ شده است. از جمله آثار وى مى توان به موارد زیر اشاره نمود:
1- خلیفه و قاضى در مصر در اواخر قرون وسطى (رساله دکترا)
2- ادیان روى زمین (1955)
3- بال جبرئیل، تحقیقى در آراى دینى محمد اقبال (1963)
4- الحلاج، شهید حب الله (1968)
5- اسلام در شبه قاره هند (1980)
6- باغهاى دانش و معرفت (متون عرفان اسلامى) (1982)
7- اسلام در هند و پاکستان (شمایل نگارى ادیان) (1987)
8- ابعاد عرفانى اسلام، تاریخ تصوف (1985) (این کتاب توسط آقاى دکتر عبدالرحیم گواهى به فارسى ترجمه شده و توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامى به چاپ رسیده است.)
9- و محمد پیامبر اوست (1989)
10- اسامى اسلامى (1990)
11- اسلام، جلد سوم (1990)
12- درآمدى بر اسلام (1990) این کتاب نیز توسط آقاى دکتر عبدالرحیم گواهى به فارسى ترجمه شده و توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامى به چاپ رسیده است.
13- جهان اسلام
14- مقدمه ای بر اسلام
15- زیباترین دعاهای اسلامی
16- سال اسلامی، اوقات و اعیاد
17- از جام زرین اشعار ترکی
18- آیا عرفان جهان شمول است؟
19- رؤیاهای خلیفه، تعبیر خواب در فرهنگ اسلامی
20- صوفی گری، مقدمه ای بر عرفان اسلامی
21- رومی- زندگینامه یک متصوف
22- با جان و دل زن هستم، زن در اسلام
23- از علی تا زهرا، اسامی و اسم گذاری در جهان اسلام
24- در قلمرو مغولان
25- نمایه وقایع نامه ابن الیاس
26- تشبیه در زبان جلال الدین رومی
27- بال جبرئیل، تحقیقی در آرای دینی محمد اقبال
28- زبور عجم، منتخبات آثار اقبال
29- با نام خدای مهربان
30- کوه، بیابان، اماکن مقدس، سفر به هند و پاکستان
31- خوشنویسی اسلامی
32- خوشنویسی و فرهنگ اسلامی
33- شکوه شمس، تحقیقی در (زندگی و آثار) مولانا رومی
34- اقبال، شاعر و فیلسوف
35- اسامی اسلامی
36- و محمد پیامبر اوست، ستایش پیامبر در ایمان اسلامی
37- ستاره و گل، جهان تصویری در شعر فارسی
38- اسلام در هند و پاکستان (شمایل نگاری ادیان)
39- حکمت اسلام
علاوه بر آثار فوق، خانم شیمل آثار متعدد دیگرى نیز در زمینه عرفان اسلامى، به خصوص آثار مولوى، شعر و ادبیات، به خصوص آثار اقبال و مولوى به رشته تحریر در آورده است. خانم شیمل بیشتر آثار خود را در زمینه عرفان و هنر اسلامى به رشته تحریر در آورده است.

بررسی محتوای سه کتاب آنه ماری شیمیل

1- کتاب «ابعاد عرفانی اسلام»
کتاب «ابعاد عرفانی اسلام» را خانم شیمل تحت عنوان (M ystical Dimensions of Islam) در سال 1975 تألیف کرده اند که به جرأت می توان گفت یکی از کارهای خوب و ارزنده ایشان در زمینه عرفان اسلامی است. در این کتاب نه تنها تقریبا تمام منابع و مراجع عرفان اسلامی از قبیل آثار عطار نیشابوری، روزبهان بقلی، ملای رومی، ابوحامد غزالی، هجویری، کلابادی، ابونصر سراج، عبدالرحمن جامی، قشیری، سنائی و غیره مورد استناد و ارجاع قرار گرفته اند، بلکه کثرت ارجاعات به جا، مناسب و راهگشای مؤلف به این منابع متنوع و متعدد حقیقتا حیرت آور است و این جدای از ارجاع به متجاوز از یکصد کتاب و مقاله آلمانی، حدود همین تعداد منابع فرانسوی، و بیش از این تعداد منابع انگلیسی است که روی هم رفته حجم ارجاعات کتاب را از 2000 مورد و حجم ارجاعات تنها به دو کتاب نفحات الانس جامی و مثنوی مولوی را از 500 مورد بیشتر می سازد.
کتاب «ابعاد عرفانی اسلام» خانم شیمل در فصول نه گانه خویش به مباحث و موضوعاتی چون تعریف تصوف، تاریخچه تصوف، طریقت، کمال انسان، سلسله های مختلف صوفیه، تصرف در شبه قاره و غیره می پردازد و در این راه نه تنها از قرآن و حدیث و منابع عرفانی یاد شده و بلکه همچنین به طور مکرر و مشهود از کلی نشست و برخاستهای مؤلف با راهیان طریقت و ارباب سلوک در جای جای سرزمینهای اسلامی بهره می گیرد. با اینکه کتاب نوعا در موضوع عرفان اسلامی است لیکن عدالت، انصاف، صداقت نویسنده موجب می شود تا در سراسر کتاب هر جا موردی اقتضاء می کند از اسلام و آداب اسلامی در مقابل سیل اتهامات و بد فهمی های قدیم و جدید غرب دفاع کند و در موضوعاتی چون مقام و منزلت زن در اسلام و عرفان اسلامی و پیشینه تاریخی منفی غرب در این زمینه دفاع کند و در بسیاری از موارد وجوه رجحان پاره ای از اصول و معتقدات اسلامی- عرفانی مشرق زمین را بر جزمیات مسیحی متناظر با آنها نشان دهد.
آنچه در مجموع از این اثر ارزشمند خانم پروفسور شمیل می توان برداشت کرد این است که نامبرده نه تنها در مباحث و موضوعات اسلامی یدی مبسوط دارد، بلکه در ارائه، تبیین، و عنداللزوم دفاع از این مطلب (از متطری دین شناسانه و فرهنگی) نیز شهامتی در خور ستایش و کم نظیر دارد و روی هم رفته از نگاهی متفاوت با اکثر شرق شناسان که شرق را از موضعی برتر و از لحاظ فرهنگی و سابقه تاریخی و تمدن، پیشرفته تر می دیدند برخوردار است. البته جای انکار نیست که کتاب، مثل هر کلام و اثری که منشاء غیر معصوم صادر شده باشد، از بعضی کمبودها و نقائص ریز و درشت نیز برخوردار است. از جمله این موارد ارائه نظری در موضوع «فقر» در عرفان اسلامی است که تا حدودی با معنای صحیح آن از نظر اسلام و عرفان متفاوت است. همچنین، سطح مطالب و مباحث کتاب همه جا یکدست و عالی نیست و در موارد چندی به سطح معتقدات و باورهای عامیانه و داستانهای فولکوریک تنزل پیدا می کند، خصیصه ای که تاحدود زیادی ملهم از مشاهدات فروان مؤلف در کشورهای اسلامی است و لذا بر همین سیاق نیز در کتاب دیگر ایشان «تبیین آیات خداوند» به چشم می خورد.

2. کتاب «درآمدی بر اسلام»
کتاب «درآمدی بر اسلام» را خانم دکتر شیمل در سال 1990 میلادی تحت عنوان: Der Islam Eine Einfuhrung با زبان آلمانی در شهر اشتوتگارت آلمان منتشر ساختند که بعدها کتاب به انگلیسی ترجمه و در سال 1992 با عنوان Islam: An Innroduction توسط دانشگاه ایالتی نیویورک در امریکا چاپ و منتشر گردید. اصل این کتاب، مدافعه نامه ای است بر له اسلام و تشیع و بر علیه انبوهی از اتهامات و نسبتهای ناروای رایج در آن زمان و این زمان، علاوه بر این تاریخ انتشار آن مربوط به سالهای آخر جنگ تحمیلی عراق بر علیه ایران اسلامی است. خانم شیمل در مقام متفکری آشنا، دلسوز، صادق، و شجاع پا به عرصه سخن می گذارد و یک تنه به جنگ همه کینه ها و عداوتهای دشمنان علیه اسلام می رود و با زمانی ملایم، منطقی، حکیمانه، و غرب پسند به دفاع از اسلام و تا حدود زیادی ایران اسلامی می پردازد.
فلذاست که مؤلف محترم مقدمه خویش بر کتاب را با این عبارت آغاز می کند که «از میان چه ادیانی که مسیحیت با آن مواجه بوده و ضرورتا سرو کار داشته، دین اسلام را بیش از همه مورد سوء تفاهم و در نتیجه حمله شدید قرار داده است» و سپس شجاعانه فهرستی بلند از این گونه بد فهمی ها و حملات غرب مسیحی بر علیه اسلام به دست می دهد که بی تردید آموزنده و خواندنی است. آری، پس از ذکر این تاریخچه طولانی متجاوز از یکهزار ساله تحریف و تهمت و خصومت مغرب زمین، مولف محترم به معرفی و عرضه درست اسلام و محمد (ص) و قرآن می پردازد و توضیحاتی مستدل و متین درباره اصول، فروغ، و احکام اسلامی ارائه می دهد و درباره نماز و روزه و زکات و جهاد مطالبی لطیف و فراخور ذهن و درک مستمع و خواننده اروپایی بدست می دهد. مختصری از مطالب نویسنده در باب تبیین حقوق زن در اسلام، احکام قصاص و بردگی در اسلام، بحث جهاد و اینکه جنگ مقدس به زمان صلیبیون مسیحی برمی گردد و نه اسلام کلاسیک، و عدم جواز تغییر زورکی دین مردم در اسلام و مقام عیسی (ع) و مریم مقدس (س) در قرآن و دستاوردهای علمی- تجربی چشمگیر مسلمانان در قرون وسطی و بعدها انتقال این دانش به مغرب زمین و بسیاری از مطالب و مباحث ارزنده دیگر می باشد.

3. «تبیین آیات خداوند: نگاهی پدیدار شناسانه به اسلام»
سومین و آخرین اثری که از خانم شیمل با ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی روانه بازار شده کتاب خواندنی (Deciohering the signs of God: A Phenomenological Approach to Islam) می باشد که نسخه انگلیسی آن در سال 1994 میلادی توسط استاد دانشگاه ایالتی نیویورک به چاپ رسیده است. این کتاب که بازنویسی مجموعه سخنرانی هایی است که مؤلف محترم در سال 1992 میلادی به عنوان استاد مدعو در دانشگاه ادینبورگ انگلستان ایراد کرده و بعدها به درخواست دانشگاهیان لباس مکتوب بر تن کرده است در حقیقت دنبالة همان مباحث کتاب پیشین {درآمدی بر اسلام} را پی می گیرد و با بیانی مبسوط تر به ذکر پاره ای از بدفهمی ها نسبت به اسلام و مسلمین می پردازد و نمونه های بعضی از سنن و اعتقادات اسلامی مورد اعتراض غرب را در جهان مسیحیت نشان می دهد که «گر حکم شود که مست گیرند» پاره ای از اینگونه تعصبات و خرافات در غرب (از لحاظ تکنولوژی) پیشرفته نیز به عیان به چشم می خورد.
در کتاب «تبیین آیات خداوند» آشکارا با نویسنده ای مطلع (از باب ارجاع وسیع به آیات، ابیات، و احادیث)، منصف، صادق، و بسیار شجاع روبرو هستیم که از گقتن سخن حق (که مصداق بارز آن مثبت دیدن پدیده اسلام و تمدن اسلامی است) هیچ پروا ندارد. در این اثر نیز پس از ارائه بحثی درست در باب اینکه اسلام در غرب بد فهمیده شده مؤلف به بیان مطالبی نظیر اینکه قرآن تنها کتاب آسمانی موجود است، و رد سخنان اهانت آمیز سلمان رشدی بر علیه پیامبر عظیم الشان اسلام (ص)، و نفی توسعه اسلام با شمشیر، و نفی بنیادگرایی مذهبی مسلمان، و تبیین شخصیت مهربان و پر از رحمت و عطوفت رسول الله (که در این مورد کتابی هم تحت عنوان «محمد رسول الله» تألیف کرده اند)، و اینکه غرب مبانی علوم طبیعی خود را در قرون وسطی از اعراب و مسلمانان گرفته (با اشاره به کارهای رازی و ابن سینا و دیگران)، و دفاع از مقام زن در اسلام، و تبیین صحیح بنیاد گرایی و ذکر اینکه در واقع خیلی از گروههای انجیلی کلیسای کاتولیک بنیادگرا هستند و بالاخره این نکته که در غرب مسیحی از خیلی جهات مرهون و مدیون فرهنگ اسلامی است می پردازد.

منـابـع

کلیــد واژه هــا