ثابت قدمان در جنگ احد

در بخش قبل بنا شد پس از نقل روایت واقدی، به بررسی افراد مذکور در آن پرداخته و نهایتا شخصیت هایی را که فرار نکردنشان در جنگ یقینی است معرفی کنیم.
اما روایت واقدی: محمد ابن عمر واقدی در جلد یکم از «مغازی واقدی» صفحه 240 از قول مقداد ابن عمرو آورده است: «انه لفی وجه العدو و تثوب الیه طائفه من اصحابه مره و تتفرق عنه مره فریما رایته قائما یرمی عن قوسه او یرمی بالحجر حتی تحاجزوا و ثبت رسول الله (ص) کما هو و معصابه صبروا معه اربعه عشر رجلا، سبعه من المهاجرین و سبعه من الانصار:  فمن المهاجرین: ابوبکر و عبدالرحمان ابن عوف و علی ابن ابی طالب (ع) و سعد ابن ابی وقاص و طلحه ابن عبیدالله و ابوعبیده ابن الجراح و الزبیر ابن العوام و من الانصار: الحباب ابن المنذر و ابودجانه و عاصم ابن ثابت و الحارث ابن الصمه و سهل ابن حنیف و سعد ابن معاذ و قیس سعد ابن عباده و  (در برخی نقل ها به جای محمد ابن سلمه اسید ابن حضیر آمده) و بایعه یومئذ ثمانیه علی الموت ثلاثه من المهاجرین و خمسه من الانصار: علی و الزبیر و طلحه و ابودجانه و الحارث ابن الصمه و حباب ابن المنذر و عاصم ابن ثابت و سهل ابن حنیف» (در کتاب «سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد محمد» جلد 4، تعداد باقیماندگان 15 نفر نقل شده جالب اینجاست که نویسنده این کتاب روایت منقول را از کتاب مغازی واقدی آورده و حال آنکه در آنجا تعداد باقیماندگان 14 نفر ذکر شده!! کسی که نامش در «سبل الهدی» اضافه شده «عمر» است!)
«وحدثنی عتبه ابن جبیره عن یعقوب ابن عمرو ابن قتاده، قال ثبت بین یدیه یومئذ ثلاثون رجلا کلهم یقول وجهی دون وجهک و نفسی دون نفسک و علیک السلام غیر مودع».
ترجمه: «واقدی از قول مقداد ابن عمرو آورده است که گفت: «در جنگ احد وقتی خالد ابن ولید از تنگه عینین گذشته و از پشت بر لشکر اسلام حمله کرد، بسیاری از مسلمین در اثر این حمله و شایع شدن خبر شهادت رسول الله (ص) فرار کردند پس رسول خدا (ص) روبروی دشمن مانده گروهی از یارانش گاه پس از فرار بازگشته و اطرافش جمع می شوند و گاه از یاری او دست برداشته و متفرق می شوند، در این گیر و دار پیامبر خود نیز دست به سلاح برده و چه بسا می شد که او را می دیدم در حالی که تیراندازی می کرد یا اگر تیر و سلاحی نداشت سنگ اندازی کرده و بدین ترتیب از خود دفاع می کرد تا اینکه جنگ تمام شده و دو لشکر از هم جدا شدند و همواره در طول جنگ رسول الله (ص) ثابت قدم و صبور بود، کما اینکه هرگاه سختی ای بر او می رسید چنین بود و گروهی چهارده نفری نیز به همراه او مقاومت کردند که هفت تن ایشان از مهاجرین بوده و هفت دیگر از انصار بودند، مهاجرین، ابوبکر و عبدالرحمان ابن عوف و علی ابن ابی طالب (ع) و سعد ابن ابی وقاص و طعمه این عبیدالله و ابوعبیده ابن جراح و زبیر ابن عوام بوده و از انصار: حباب ابن منذر و ابودجانه و عاصمن ابن ثابت و حارث ابن صمه و سهل ابن حنی و سعد ابن معاذ در برخی نقل ها به جای او سعد ابن عباده گفته شده و محمد ابن سلمه، باقی ماندند، از میان این چهارده نفر نیز تنها هشت نفر با پیامبر بیعت کردند که تا پای جان از آن حضرت دفاع کنند که سه تن از ایشان مهاجر بوده و پنج نفرشان از انصار بودند، مهاجرین، علی و زبیر و طلحه، بوده و ابودجانه و حارث ابن صمه و حباب ابن منذر و عاصم ابن ثابت و سهل ابن حنیف، از انصار در این بیعت شرکت کردند.» و همچنین واقدی از قول «عتبه ابن جبیره» و او از قول «یعقوب ابن عمرو ابن قتاده» نقل کرده است: «در روز احد سی نفر به همراه پیامبر (ص) باقیماندند که همگی به حضرتش می گفتند: جانم فدای جانت و روحم فدای روحت....»

تحلیل:
طبق بخش اول روایت واقدی باقیماندگان در جنگ 14 تن بود. و 8 تن بیعت بستند که تا پای جان نزد حضرت بمانند و طبق انتهای نقل که از قول «یعقوب ابن عمرو» آمده باقیماندگان 30 تن بودند و گفتیم که این عدد در برخی نقل های تاریخی دیگر 15 یا 3 یا 2 تن و اینها، ذکر شده از نظر نگارنده جمع این نقل ها، با توجه به قرائن موجود در متن آنها این مطلب را می ساند که باقمیاندگان و ثابت قدمان در جنگ در هر برهه ای تفاوت داشته و کسانی که تحت هیچ شرایطی از کنار رسول الله (ص) تکان نخورده و همواره از ایشان دفاع کرده اند تنها یک یا دو نفر بوده اند. برای اثبات گفته خود چند نمونه را ذکر می کنیم:
1- در عبارت واقدی آمده است: «و تثوب الیه طائفه من اصحابه مره و تترق عنه مره»: گروهی از یارانش گاهی پس از فرار بازمی گشتند و گاه از یاری او دست برداشته و متفرق می شوند»... با دقت در متن واقدی و دقت در عبارت «تثوب الیه» نکته ای برداشت می شود و آن اینکه عرب «ثوب یثوب» را وقتی استفاده می کند که «بازگشت پس از فرار» یا «بازگشت پس از رفتن» باشد بنابراین گروهی که نزد پیامبر بازمی گشتند پیش از آن از محضر رسول الله (ص) گریخته بودند، پس معلوم می شود ثابت قدمان در هر حمله دشمن و در هر موقعیت با موقعیت قبلی تفاوت داشته، ضمن اینکه در متن واقدی نیز به آمدن و رفتن گروه ها تصریح شده.
2- از قول ابوبکر در بخش های بعد خواهیم آورد که هر گاه جنگ احد به یادش می آمد ناراحت شده و می گفت: «کنت اول من فاء یوم احد....» یعنی: «من اولین نفری بودم که پس از فرار، بازگشتم...» ماده «فاء یفیء فیئا» به معنای بازگشتن و مراجعت پس از رفتن استعمال می شود و ناراحتی ابوبکر نیز از همان رفتن و گریختن بوده، بنابراین حداقل یک مثال از بین آن چهارده نفر پیدا کردیم که در تمام لحظات جنگ به دفاع از پیامبر (ص) نپرداخته بلکه گریخته و بازگشته، پس معلوم می شود تعداد ثابت قدمان و محافظان از پیامبر (ص) در موقعیت های مختلف متفاوت بوده.
3- از قول ابوبکر در همان نقل آمده: «فرایت رجلا یقاتل مع رسول الله (ص) یعنی «پس از آنکه نزد رسول الله (ص) بازگشتم دیدم تنها یک نفر با پیامبر مانده و به همراه او می جنگد».
بنابراین تا اینجا توانستیم ثابت کنیم که تعداد باقیماندگان در جنگ در هر برهه ای با برهه دیگر تفاوت داشته؛ به یاری خداوند متعال در بخش های آتی ثابت می کنیم تنها فردی که در تمام جنگ نزد رسول الله (ص) مانده و از آن حضرت دفاع نموده است امیرالمومنین علی (ع) بوده.

منـابـع

کلیــد واژه هــا