بررسی کتاب النص و الاجتهاد شرف الدین

«النص و الاجتهاد»، که در واقع به همان معنای «اجتهاد در مقابل نص» است، کتابی است بسیار مهم و بیدارگر. نص، به معنای کلام روشنی است که معنای آن معلوم است، و احتمال معنای دیگری در آن نیست. و اجتهاد، در اینجا به معنای اعمال نظر شخصی و رأی شخصی است. بنابراین، اجتهاد، در مقابل نص، یعنی اینکه کسانی گفته روشن پیامبر اکرم (ص) را کنار بگذارند و نظر خویش را عملی سازند. و اگر چنین امری اتفاق بیفتد، به ویژه در امور اجتماعی و سیاسی امت، معلوم می دارد که اینگونه ایمان آوردن به پیامبر (ص) از گونه «ایمان سیاسی» است. اگر کسانی به پیامبری ایمان بیاورند و او را فرستاده خدا بدانند، چگونه ممکن است دستور صریح او را کنار بگذارند؟ پس چنین ایمانی، ایمان سیاسی است. و ایمان سیاسی تجزیه پذیر است و تابع مصلحت است، لیکن ایمان دینی و قلبی مطلق است. ایمان دینی با قرآن کریم هماواست:
«و ما آتاکم الرسول فخذوه، و مانهاکم عنه فانتهوا؛ هرچه را پیامبر آورد بپذیرید، و هرچه شما را از آن نهی کرد ترک کنید.» (حشر/ 7)
لیکن ایمان سیاسی، «یومن ببعض و یکفر ببعض؛ بعضی ایمان می آورند و بعضی کافر می شوند.» (نساء/ 150) است، برخی را می پذیرد و برخی را نه، هر چه سیاست و مصلحت و منفعت اقتضا کند. از این رو وظیفه مسلمان آگاه و علاقه مند به اسلام و سرنوشت مسلمین این است که به تاریخ صدر اسلام و مدارک معتبر و تحقیقی آن رجوع کند، و در مسائل یاد شده به دقت بنگرد.
شرف الدین روشنگر آگاه بیدار، در این کتاب عزیز و عظیم، مواردی (99 مورد) را بر اساس موثق ترین مآخذ اسلامی در نزد اهل سنت برمی شمارد، که در آنها همه، بر خلاف نص پیامبر (ص) عمل شده است. نباید از کنار این حقایق به غفلت گذشت. بسیاری از بدبختیهای مسلمین، از روزگار قدیم تا کنون، از همین انحرافات سرچشمه یافته است. اینکه پیکر اسلام و جامعه اسلامی، اینگونه قطعه قطعه شد، به ویژه با دهها حکومت و خلافت که پدید آمد، اینها همه به دلیل انحراف از دستورات پیامبر روی داد. و آن روز که در خانه علی بن ابیطالب بسته شد... حکومت اسلام و مسلمین به دست یزیدها و ولیدها و حجاجها و متوکلها افتاد، و سپس دیگران. و شد آنچه شد. امروز ما می توانیم با تأمل در حوادث گذشته، و بازگشت حتی المقدور به دستورات پیامبر اکرم و قبول حقهای پایمال شده، و مصالح عمومی فدا گشته، اصولی عزت آفرین را حاکم سازیم، و جامعه های اسلامی را به یک وحدت عمیق و جهتگیری درست بخصوص در موضع سیاسی و اقتصادی و دفاع از حقوق محرومان، از نوع دفاعهای علی و آل علی، فرا خوانیم.
امروز، برادران اهل سنت، به ویژه دانایان و خردمندان و آگاهان و مطلعان آنان می توانند با توجه به حقایق و پذیرفتن واقعیات، و قبول آنچه در کتب خودشان ثبت است، در کنار شیعه قرار گیرند.
می توانند تأمل کنند در انحرافهایی بزرگ که روی داد، و ستمهایی دردناک که به ناحق بر خاندان پیامبر (ص) وارد گشت، و حادثه دردناکی چونان «حادثه کربلا» پیش آمد، و خاندان پیامبر اکرم (ص) را قتل عام کردند، و بانوان و کودکان اهل بیت (ع) به دست کسانی شقی و هتاک به اسارات برده شدند، و آنان را به نام «اسرا» (اسران جنگی)، با غل و زنجیر، به همراه سرهای شهیدان کربلا (از جمله سر مطهر نور چشم پیامبر، و تجسم قرآن و قبله، و معلم بزرگ «توحیــد» در «دعای عرفه»، و برپادارنده با صلابت «نماز» در تیر باران جنگ، و فریادگر راستین قسط و عدل، در روز عاشورا، و کعبه آمال اسلام و مسلمانان، و بیدارگر بزرگ امت، و سرور جوانان اهل بهشت بنابر احادیث معتبر و متعددی که خود عالمان برادران ما نقل کرده اند)، وارد مجلس یزید کردند، آن هم در برابر چشم خودی و بیگانه و مسلمان و نصرانی.... و آنهمه هتکها و بیحرمتیها...و همچنین می توانند بیندیشند به قتلها و شکنجه های بیشمار، که شیعیان مبارز و شهادت شعار، در طول تاریخ خونین اسلام به آن گرفتار گشتند (و هم اکنون نیز برای اینکه به احترام پیامبر اکرم (ص) که صاحب عزای اصلی است برای نورچشم او عزاداری می کنند، در جاهایی مثل بعضی از مناطق پاکستان، از سوی گروهی مورد هجوم قرار می گیرند و شهید می شوند)، آری می توانند در این همه بیندیشند، و دوباره با توجهی و تنبهی، به برادری اسلامی بازگردند، و به اتحاد با پیروان رسول خدا و آل او روی آورند، و در هر منطقه ای هستند از بیحرمتی نسبت به برادران شیعه خود جلوگیری کنند، و عالمانشان در راه وحدت و تفاهم و حفظ حرمت پیروان مذهب اهل بیت پیامبر اکرم، مانند شیخ سلیم بشری و شیخ محمود شلتوت پیشقدم باشند، و بدینگونه در برابر سیل تهاجمات اگر چه ورشکسته مادیین (ماتریالیسم و کمونیسم)، و مسیحیت متجاوز (کاپیتالیسم و امپریالیسم)، و صهیونیت اشغالگر (صهیونیسم)، پایداری کنند، و ملل اسلامی و سپس بشریت را، از انحرافها و انحطاطها و ظلالتها و شقاوتها و گناهها و جنایتها برهانند، و جامعه های محرومان مسلمان را، از دست این سران که بیشتر نوکر بیگانگانند و خائن به اسلام، و غرق در خیانت و ظلم، و مایه ننگ هر مسلمان، نجات بخشند....
کتاب «النص و الاجتهاد»، چندین بار چاپ شده است، در نجف، بیروت و....و در چاپهای اخیر آن، سه مقدمه مفید و عمیق و زیبا با آن به چاپ رسیده است:
مقدمه اول- به قلم سید محمدصادق صدر، در شرح حال و ذکر آثار شرف الدین.
مقدمه دوم- به قلم سید محمدتقی حکیم، در شرح تحقیقی اجتهاد و مسائل مندرج در کتاب، و سپس اشاره به شخصیت علمی مولف.
مقدمه سوم- به قلم سید صدرالدین شرف الدین، ادیب و نویسنده معروف، فرزند حضرت مؤلف. در این مقدمه که استاد صدرالدین شرف الدین آن را به اشاره پدر نوشته است سعی شده است تا کتاب از نظر گاه منظور مقدسی که در تألیف آن وجود داشته است، و خدمتی که به روشن شدن افکار می تواند بکند، شناسانده گردد.
چاپ دیگری از کتب علمی و پرارج «النص والاجتهاد» در «قم» انجام پذیرفته است (سال 1404 ق)، با تعلیقات و مقدمه ای مشتمل بر مطالبی سودمند و روشنگر، از جمله «آزادی فکر در اسلام»، «موقعیت عقل در اسلام»، «تخصص گرایی در مکتب اهل بیت (ع)»، «نص و دو معنای آن»، «اجتهاد»، «تأویل»، «مکتب رأی و قیاس»، «مکتب حدیث»، (مکتب داود ظاهری – ظاهریه)، «مکتب اهل بیت (ع)»، «نظر مکتب اهل بیت (ع) درباره مکتب رأی و قیاس و استحسان»، «معنای اجتهاد در مقابل نص». مقدمه و تعلیقات به قلم استادی پژوهشگر و فاضل است با نام «ابومجتبی».
چیزی که بسیار قابل توجه است این است که کتابی با این عمق و روح و هیجان و غنا و استناد را، شرف الدین، پس از 80 سالگی نوشته است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا