روابط مسلمان و غیرمسلمان

قرآن کریم، مسلمانان را از اینکه دوستی و سرپرستی غیرمسلمانان را بپذیرند سخت بر حذر داشته است، نه از باب اینکه دوست داشتن انسانهای دیگر را بد بداند و طرفدار بغض مسلم نسبت به غیرمسلم در هر حال و مخالف نیکی با آنها باشد، قرآن صریحا می گوید: «لا ینهاکم الله عن الذین لم یقاتلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دیارکم ان تبروهم و تقسطوا الیهم، ان الله یحب المقسطین؛ خداوند شما را از نیکی کردن و دادگری با کسانی که در (امر) دین با شما نجنگیده و شما را از دیارتان بیرون نکرده اند منعت نمی کند. بی تردید خداوند دادگران را دوست می دارد» (ممتحنه/ 8).
اسلام نمی گوید کار محبت آمیز و کار نیکتان منحصرا باید درباره مسلمین باشد و به هیچ وجه خیری از شما به دیگران نرسد، دینی که پیغمبرش به نص قرآن رحمة للعالمین است، کی می تواند چنین باشد؟ ولی یک مطلب هست و آن اینکه مسلمانان نباید از دشمن غافل شوند، دیگران در باطن، جور دیگری درباره آنان فکر می کنند، تظاهر دشمن به دوستی با مسلمانان، آنان را غافل نکند و موجب نگردد که آنان دشمن را دوست پندارند و به او اطمینان کنند. مسلمان همواره باید بداند که عضو جامعه اسلامی است، جزئی است از این کل، جزء یک کل و عضو یک پیکر بودن خواه ناخواه شرایط و حدودی را ایجاب می کند. غیرمسلمان عضو یک پیکر دیگر است. عضو پیکر اسلامی روابطش با اعضای پیکر غیراسلامی باید به نحوی باشد که لااقل با عضویتش در پیکر اسلامی ناسازگار نباشد، یعنی به وحدت و استقلال این پیکر آسیبی نرسد پس خواه ناخواه نمی تواند روابط مسلمان با غیرمسلمان با روابط مسلمان و مسلمان یکسان و احیانا از آن نزدیکتر باشد.
روابط دوستانه و صمیمانه مسلمانان با یکدیگر باید در حدی باشد که عضویت در یک پیکر و جزئیت در یک کل، ایجاب کند. ولاء منفی در اسلام عبارت است از اینکه یک مسلمان همواره در مواجهه با غیرمسلمان بداند با اعضای یک پیکر بیگانه مواجه است و معنی اینکه نباید ولاء غیرمسلمان را داشته باشد این است که نباید روابط مسلمان با غیرمسلمان در حد روابط مسلمان با مسلمان باشد به این معنی که مسلمان عملا عضو پیکر غیرمسلمان قرار گیرد و یا به این شکل درآید که عضویتش در پیکر اسلامی به هیچ وجه در نظر گرفته نشود. پس منافاتی نیست میان آنکه مسلمان به غیرمسلمان احسان و نیکی کند و در عین حال ولاء او را نپذیرد، یعنی او را عضو پیکری که خود جزئی از آن است نشمارد و بیگانه وار با او رفتار کند، همچنانکه منافاتی نیست میان ولاء منفی و اصل بشردوستی و رحمت برای بشر بودن.
لازمه بشردوستی این است که انسان به سرنوشت و صلاح و سعادت واقعی همه انسانها علاقه مند باشد به همین دلیل هر مسلمانی علاقه مند است که همه انسانهای دیگر، مسلمان باشند و هدایت یابند، اما وقتی که این توفیق حاصل نشد، دیگران را که چنین توفیقی یافته اند نباید فدای آنان که توفیق نیافته اند کرد و اجازه داد که مرزها درهم بریزد و هر نوع فعل و انفعالی صورت گیرد.
فرض کنید گروهی از مردم دچار یک نوع بیماری هستند، بشردوستی ایجاب می کند که آنها را نجات دهیم و تا وقتی که نجات نیافته اند بشردوستی ایجاب می کند که به آنها نیکی کنیم، اما بشردوستی ایجاب نمی کند که هیچ محدودیتی میان آنها -که از قضا بیماریشان مسری است- و افراد سالم و شفا یافته برقرار بکنیم. این است که اسلام از طرفی احسان و نیکی به غیرمسلمان را مجاز می شمارد و از طرف دیگر اجازه نمی دهد که مسلمان ولاء غیرمسلمان را بپذیرد.

زیر صفر یا گناهان و اعمال شر غیرمسلمانان
سخن از مقبولیت و عدم مقبولیت طاعات و اعمال نیک و مثبت غیرمسلمانان، سخن درباره بالای صفر است، سخن در این است که آیا کارهای خیر آنها، آنها را بالا می برد یا خیر؟ اما تکلیف زیر صفر یعنی گناهان و اعمال شر غیرمسلمانان چه می شود؟ آیا همه آنها در این جهت یکسانند؟ یا فرقی در کار است؟ به علاوه در زیر صفر یعنی در کارهای شر و پایین برنده، آیا میان مسلمان و غیرمسلمان و همچنین میان شیعه و غیرشیعه فرق است یا نه؟ آیا مسلمان و خصوصا مسلمان شیعه از نظر زیر صفر نوعی مصونیت دارد یا خیر؟ خداوند آنگاه بشر را معذب می کند که از روی تقصیر یعنی عالما عامدا مرتکب خلاف شود نه از روی قصور و دست نارسی، همانکه اصولیون قاعده قبح عقاب بلا بیان از آن استنباط می کنند. برای اینکه وضع غیرمسلمانان را در زیر صفر روشن شود، یعنی برای اینکه مجازاتها و کفرهای آنها را در کارهای شری که مرتکب می شوند بررسی کنیم ناچاریم مسأله دیگری که در معارف اسلامی مطرح است و ریشه اش در قرآن مجید است مطرح کنیم و آن، مسأله قصور و استضعاف است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا