قوانین مربوط به ماههای حرام

ماههای حرام از ماههای با فضیلتی است که در نزد خداوند از جایگاه خاصی برخوردار است و خداوند جداگانه از سایر ماهها از آنها نام برده است و ما را به بزرگداشت آنها فرا خوانده است. ماههای حرام عبارتند از: رجب، شوال، ذیقعده و ذیحجه. خداوند می فرماید: «إن عده الشهور عند الله اثنا عشر شهرا فی کتاب الله یوم خلق السموات والأرض منها أربعه حرم؛ تعداد ماه‏ها نزد خداوند در کتاب الهى، از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده، دوازده ماه است که چهار ماه از آن، ماه حرام است. (و جنگ در آن ممنوع مى ‏باشد.)» (توبه/ 36) بخاری و مسلم از أبی بکره حدیث آورده اند که پیامبر خدا در روز حجه الوداع در خطبه ای فرمود: «إن الزمان قد استدار کهیئته یوم خلق الله السماوات والأرض، السنه اثنا عشر شهرا، منها أربعه حرم، ثلاث متوالیات: ذو القعده وذو الحجه والمحرم، ورجب مضر الذی بین جمادى وشعبان.» قرآن کریم بیان داشته است که سال قمری مشتمل بر 12 ماه است که خداوند از میان آنها 4 ماه را به عنوان ماه حرام برگزیده است. در حدیث این 4 ماه شامل 3 ماه متوالی ذی القعده و ذی الحجه و محرم، و ماه رجب است که میان جمادى و شعبان قرار گرفته است.
هر گونه جنگ و نبرد در این ماهها حرام شمرده شده است. سه ماه پشت سر هم و یک ماه (رجب) جدا از بقیه است. بعضی از مفسران قرآن، تحریم جنگ در این چهار ماه را از زمان حضرت ابراهیم (ع) میدانند. در عصر جاهلیت نیز این قانون به عنوان یک سنت به قوت خود باقی بود؛ هر چند آنها طبق میل خود، گاهی جای این ماه ها را تغییر میدادند، ولی در اسلام همواره ثابت و غیر قابل تغییر شد. تحریم جنگ در این چهار ماه در صورتی است که جنگ از سوی دشمن بر مسلمانان تحمیل نشود، اما در صورتی که مسلمانان مورد هجوم قرار گیرند، موظف به دفاع از از خود هستند. تحریم جنگ و خونریزی در این چهار ماه، دلایل زیادی داشته و دارد، که پایان دادن به جنگ های طولانی و دعوت به صلح و آرامش، یکی از این دلایل است؛ زیرا هنگامی که جنگجویان، چهار ماه اسلحه را بر زمین بگذارند، مجالی برای تفکر و اندیشه به وجود می آید و احتمال پایان یافتن دائمی جنگ بسیار افزایش می یابد.
خداوند به مومنین ندا در می دهد که: «یا أیها الذین آمنوا لا تحلوا شعائر الله ولا الشهر الحرام ولا الهدی ولا القلائد؛ اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! شعائر و حدود الهى (و مراسم حج را محترم بشمرید! و مخالفت با آنها) را حلال ندانید! و نه ماه حرام را، و نه قربانیهاى بى‏ نشان و نشاندار را.» (مائده/ 2)  ابن کثیر می گوید: شعائر الله: محارم اویند، یا اینکه آنچه را که خداوند حرام قرار داده است انجام ندهید. از این رو خداوند می فرماید ﴿ولا الشهر الحرام﴾ (مائده/ 2) همان طور که سنت نبوی ماههای حرام را گرامی داشته است قرآن کریم هم چنین کرده است. خداوند می فرماید: خداوند سال را به 12 ماه تقسیم کرده است و 4 ماه را اختصاصی نموده است. این شریعت مستقیم خداست. (توبه/ 36) ابن عباس می گوید: «فلا تظلموا فیهن أنفسکم؛ در همه ماهها و سپس در این 4 ماه به نفس خود ظلم نکنید.» (توبه/ 36) آنها را حرام بدانید و حرمت آنها را نگه دارید، گناه کردن در آنها را مهم بشمارید و عمل صالح و اجر آنرا بسیار زیاد بدانید. قتاده گفته است: ظلم در ماههای حرام بزرگترین خطئیه و بار به نسبت ماههای دیگر است.
گزینش قاعده ای الهی است، که خداوند برجستگانی از میان مخلوقات خود دارد؛ از جمله رسولانی از جمع فرشتگان و مردم، ذکر او از بین کلامش، مساجد از زمینش، رمضان و ماههای حرام از بین ماههایش، روز جمعه از ایامش و شب قدر از شبهایش. پس باید آنچه را که خداوند مهم دانسته است بزرگ داریم چرا که این بزرگداشت به خاطر عظمت خداوند در نزد اندیشمندان و روشنفکران (اولوالالباب) است. ابن کثیر می گوید: ﴿فلا تظلموا فیهن أنفسکم) در این ماههای حرام ظلم نکنید. (منظور از ظلم نفس در اینجا آن است که ما با گناه و نافرمانی نفس خود را در جایگاهی بر خلاف آنچه که در نزد خدا دارد قرار دهیم.) زیرا گناه در این ماه بسیار مهمتر است همانطور که انجام معاصی در شهر حرام (مکه) هم حرمت بیشتری دارد. زیرا خداوند می فرماید «و من یرد فیه بإلحاد بظلم نذقه من عذاب ألیم؛ و هر کس بخواهد در این سرزمین از راه حق منحرف گردد و دست به ستم زند، ما از عذابى دردناک به او مى‏ چشانیم.» (حج/ 25) از این رو انجام دادن گناه در آن غلظت بیشتری دارد؛ و امام شافعی و سایر علما فی المثل دیه قتل را در این ماه بالاتر دانسته اند.
در سیره ابن هشام آمده است که رسول الله (ص) عبدالله بن جحش و تعدادی از مهاجرین را مامور کرد که جهت خبر آوردن از کاروان تجاری قریش اقدام نمایند. آنها در آخرین روز رجب به آن مکان رفتند و وقتی کاروان را دیدند با همدیگر مشورت نمودند و گفتند: سوگند به خدا که اگر این قوم را در این شب رها کنیم وارد حرم خواهند شد و از ورود ما ممانعت خواهند نمود،و اگر انها را به قتل نرسانیم در ماه حرام ما را خواهند کشت. پس تصمیم گرفتند که به آنها حمله کنند و تا جایی که توانستند عده ای از آنان را به قتل رساندند و عده ای را اسیر نمودند و اموال انها را گرفتند. هنگامی که پیش رسول الله (ص) آمدند، پیامبر خدا از آنها سوال کرد: «ما أمرتکم بقتال فی الشهر الحرام؛ چه کسی به شما امر کرده که در ماههای حرام جنگ کنید.» و با آنها به تندی رفتار کرد. قریشیان گفتند: محمد و اصحابش ریختن خون و غارت اموال را در ماهای حرام حلال شمرده اند. از این رو خداوند این آیات را نازل فرمود. «یسألونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتال فیه کبیر وصد عن سبیل الله وکفر به والمسجد الحرام وإخراج أهله منه أکبر عند الله والفتنه أکبر من القتل؛ از تو، درباره جنگ کردن در ماه حرام، سؤال مى‏ کنند بگو: جنگ در آن، (گناهى) بزرگ است ولى جلوگیرى از راه خدا (و گرایش مردم به آیین حق) و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجدالحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است و ایجاد فتنه، (و محیط نامساعد، که مردم را به کفر، تشویق و از ایمان بازمى‏ دارد) حتى از قتل بالاتر است.» (بقره/ 217) در این آیه آمده است که جنگ در ماههای حرام به منزله سد کردن راه خدا و کفر به خداوند و مسجدالحرام است.
خداوند اخراج اهل آن در نزد خداوند بسیار امر سنگینی است و این کار فتنه ای است و فتنه ایجاد کردن از قتل کردن بالاتر است. در روایت مسلم آمده است که پیامبر خدا (ص) در حجه الوداع با بیان خطبه ای فرمودند: « إن دماءکم وأموالکم علیکم حرام، کحرمه یومکم هذا، فی شهرکم هذا، فی بلدکم هذا؛ ریختن خون و بردن اموال یکدیگر بر شما همانند حرمت این ماه و این شهر حرام است.»

کیفیت رعایت حرمت ماههای حرام
آداب و احکام ماههای حرام با همدیگر مشترک است و طبق رعایت حرمات الهی است «ذلک و من یعظم حرمات الله فهو خیر له عند ربه؛ (مناسک حج) این است! و هر کس برنامه ‏هاى الهى را بزرگ دارد، نزد پروردگارش براى او بهتر است.» (حج/ 30) «و من یعظم شعائر الله فإنها من تقوى القلوب؛ این است (مناسک حج)! و هر کس شعائر الهى را بزرگ دارد، این کار نشانه تقواى دلها است‏.» (حج/ 32)
1. پرهیز از افتادن در گناهان زیرا حرمت گناه در این ماهها بیشتر است. «فلا تظلموا فیهن أنفسکم؛ در این ماههای حرام ظلم نکنید.» (توبه/ 36)
2. انجام دادن اعمال صالحه بیشتر در این ماهها. پیامبر خدا ارشاد فرموده است: «صم من الحرم و اترک، صم من الحرم و اترک، صم من الحرم و اترک؛ از ابتدای ماه حرام روزه بگیر و کارهای ناپسند را ترک کن.» روایت أحمد و ابوداود و ابن ماجه، که اشاره به روزه 3 روز و افطار 3 روز بعدی دارد.
3. نهی از جنگ در این ماهها. از پاره اى از روایات استفاده مى شود که تحریم جنگ در این چهار ماه علاوه بر آئین ابراهیم در آئین یهود و مسیح و سائر آئینهاى آسمانى نیز بوده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا