ویژگی های حکومت اسلامی

حاکم در حکومت اسلامی آن چنان نیست که به هر طوری  شده زمام امور جامعه را به دست بگیرد و هر طوری که دلش بخواهد امر ونهی کند و به قدرت و اقتدارش تکیه زده بین مردم فرمان براند، بلکه حاکم در حکومت اسلامی در برابر خدا اولا و در برابر مردم ثانیا مسئولیت سنگینی به عهده دارد. در قرآن مجید و احادیث اسلامی، اهداف حکومت های صالح به روشنی بیان شده است، آنجا که می فرماید: "الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلاه و اتوا الزکاه و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبه الامور" (سوره حج/ آیه 41)، «آنان که اگر در زمین آنان را قدرت و تمکن بدهیم، نماز برپا می دارند و زکات می دهند و به کارهای خوب امر و از کارهای زشت مردم را باز می دارند و سرانجام همه کارها با خداوند است.»

در این آیه مسئولیت هایی که برعهده حاکم اسلامی قرار داده شده است عبارتنداز:

1- برپا داشتن نماز: نیرومند ساختن پیوند جامعه اسلامی با خداوند بزرگ.

2- پرداخت زکات: تنظیم برنامه های اقتصادی و رفاهی مردم.

3-  امر دستور به کارهای خوب و شایسته و اشاعه خیر و صلاح در جامعه.

4- نهی از کار زشت و ناپسند و مبارزه با هر نوع فساد، ظلم و زور.

ناگفته پیداست، چنین حکومتی به افراد لایق و شایسته، برای شکوفائی استعددها میدان می دهد و برای پرورش استعدادهای علمی و فکری آنان در علوم و فنون، در هنر و فرهنگ، در اقتصاد و سیاست، زمینه را آماده می سازد و آنان را به سوی ترقی و کمال  سوق می دهد. حکومتی که اسلام درصدد تشکیل آن است و مردم را به برپائی آن دعوت می کند باید این ویژگی ها را داشته باشد، پس چرا باید از تشکیل آن وحشت کرد؟! چرا گروهی از تشکیل این نوع حکومت بیمناکند در صورتی که این نوع حکومت، برای سعادت مردم، اصلاح جامعه، احیای حقوق ملت و حفظ شخصیت افراد بهترین نوع حکومت است.

ویژگی های حکومت اسلامی از دیدگاه اخبار
پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله وسلم  فرمود: «کسی شایستگی رهبری مردم را دارد که در او سه خصلت باشد:  

1- تقوائی که او را از گناه نافرمانی خدا باز دارد.

2- بردباری که خشم خود را با آن کنترل نماید.

3- نیکو حکومت کردن بر افراد زیرا فرمانش، تا آنجا که نسبت به آنان مانند پدری مهربان باشد.»

مردی به پیامبر گرامی گفت: حکومت چه چیز بدی است؟! پیامبر در جواب فرمود: چه قدر خوب است رهبری و پیشوائی برای آن کس که از راه حلال و مشروع به آن رسیده باشد، و چه قدر بد است برای آنکس که به ناحق به آن رسیده باشد و برای چنین شخصی حکومت و پیشوائی در روز قیامت حسرت و پشیمانی است. باز رسول گرامی در پاسخ کسی که از وی درباره رهبری و پیشوائی پرسید، فرمود: «رهبری و پیشوائی در دست حاکم امانت است و در روز قیامت هم حسرت و ندامت، مگر کسی که از راه مشروع  به آن برسد و به وظیفه خود عمل نماید.»

به هنگامی که «سعیدبن وقاص» برای عیادت سلمان (که حاکم مداین بود) وارد شد، از او درخواست موعظه نمود. سلمان  فرمود: خدا را  در سه حال فراموش نکن:

1- وقتی به انجام کاری تصمیم بگیری.

2- وقتی بخواهی میان مردم چیزی را تقسیم نمائی.

3-وقتی بخواهی میان مردم حکمرانی کنی.

اینها نمونه هائی از دستورهای اسلامی است که پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله وسلم اصحاب و یاران خود را با آنها تربیت کرده است، او اصحاب خود را این چنین تربیت نمود که در همه حال، در وقتی که به کاری تصمیم بگیرند، وقتی که بخواهند چیزی را قسمت نمایند، و چون بخواهند میان مردم حکم نمایند، خدا را فراموش نکنند. سپس رسول گرامی صلی الله علیه وآله وسلم درباره مسئولیت حاکم در جامعه اسلامی چنین می فرماید: «هر کدام از شما نگهبان و مسئولید، امام و پیشوا نگهبان و مسئول مردم است. مرد سرپرست خانواده خویش و مسئول آنهاست، زن نگهبان و مسئول خانه شوهر و فرزندان خویش است، هان پس همه شماها نگهبان و همه مسئولید»، و همچنین ویژگی های حکومت اسلامی و صفات حاکم اسلامی از سخنان علی علیه السلام نیز به خوبی آشکار می گردد، آنجا که وظیفه حاکم را در برابر مردم و وظیفه مردم را در قبال حاکم برای ما ترسیم می کند: « از بزرگترین حق ها که خداوند واجب گردانیده است، حق والی است بر رعیت و حق رعیت است بر والی، و این حکم را خداوند سبحان بر هریک از والی و رعیت  بر دیگری واجب نموده  است و آن را سبب نظم و آرامش برای دوست داشتن ایشان یکدیگر را و ارجمندی برای دینشان قرار داده است، پس حال رعیت نیکو نمی شود مگر به خوش رفتاری حاکمان ، و حال فرمانروایان نیکو نمی گردد مگر اینکه رعیت به دستور آنان عمل نمایند. پس هرگاه رعیت حق والی، والی حق  رعیت را اداء نمود، حق در بین آنان ارجمند و دستورات دین برقرار و نشانه های عدل و درستکاری برپا و سنتها در مواضع خود جاری می گردد و بر اثر آن روزگار اصلاح می شود و به پایندگی دولت  و حکومت امید می رود و طمعه های دشمنان از بین می رود. و اگر رعیت بر والی غلبه کند یا والی بر رعیت تعدی و ستم روا دارد، آنگاه اختلاف کلمه رخ می دهد و نشانه های ستم آشکار و تباهکاری ها در دین بسیار و عمل به سنت ها رها می شود، به هوای نفس عمل می گردد، احکام شرعی تعطیل می گردد، و دردهای اشخاص بسیار  گردد، و برای عدم حکومت حق و حکومت باطل کسی اندوهگین و نگران نمی شود، در این صورت نیکوکاران خوار و بدکاران ارجمند شوند. امیرمومنان علیه السلام در آغاز همین خطبه به حقوق و مسئولیت هایی که طرفین (والی و رعیت) متقابلا در گردن یکدیگر دارند، تصریح می کنند و می فرماید: «خداوند برای من به موجب اینکه ولی امر و حکمران شما هستم، حقی بر شما قرار داده است و نیز بر من همان اندازه حق است که از من بر شما است.» سپس امام علیه السلام در این خطبه به یکی  از روشن ترین سنت های اسلامی اشاره می کند و آن عبارت است از قانون مساوات بین تمام امت اسلامی اعم از حاکم و محکوم و رئیس و مرئوس، و با این قانون، اندیشه دیکتاتورها را که خود را بالاتر از قانون می دانند، از ریشه برمی اندازد و می فرماید: «حق به سود کسی جریان نمی یابد، مگر آنکه به زیان او نیز جاری می گردد و بر زیان کسی جاری نمی شود و کسی را متعهد نمی کند مگر به سواد او نیز جاری می شود و دیگران را درباره او متعهد می کند.» بنابراین، از این لحاظ  بین والی و رعیت فرقی نیست، بلکه همه در مقابل قانون مدنی و جزائی و غیره مساوی هستند و بر حاکم اسلامی واجب است حقوق  مردم را هرچند فرد افراد ضعیفی هم باشد، مراعات نماید و لذا رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «همه مردم در مقابل حق و قانون، مساوی هستند.» امام علیه السلام درجای دیگر هدف حکومت اسلامی را در ضمن دو کلمه بیان می کند.

ابن عباس می گوید: در دوران خلافت علی(ع) بر آن حضرت در «ذی قار» در حالی که با دست خودش کفش کهنه ای را پینه می زد، وارد شدم. از من پرسید: قیمت این کفش چقدر است؟ گفتم: هیچ، بر شما بیشتر است، مگر آنکه به وسیله آن عدالتی را اجراء کنم، حقی را به صاحب حقی  برسانم، و یا باطلی را از میان بردارم.  سپس مولای متقیان علی(ع) به یکی از والیان خود چنین توصیه می کند: «مهربانی و خوشرفتاری و نیکوئی با رعیت را، در دل خود جای ده، مبادا نسبت به آنان چون جانور درنده بوده، خوردنشان را غنیمت بدانی، زیرا که آنان دو دسته اند، یا با تو برادر دینیند، یا در آفرینش مانند تو هستند.

بنابراین حکومتی که در زیر سایه اسلام تشکیل  می شود توأم با رأفت و رحمت  و عطوفت است یعنی: قانون شامل حال  همه کسانی است که در سایه این حکومت زندگی می کنند، هرگز حکومت اسلامی با خشونت و درندگی که حکومت های غیر  اسلامی با آن توأم هستند، همراه  نمی باشد.

منـابـع

کلیــد واژه هــا