تاکید قرآن بر مجاهدت در مطالبه حق

قرآن کریم امر به مجاهدت سخت در مقام طلب، و تأکید بر ضرورت آن در این مقام می کند لیکن برای روشن شدن امر و تأکید قرآن در این باب، و اینکه طلب بدون مجاهدت را قرآن کریم «طلب» نمی شمارد، و «مجاهدت» در مقام طلب را شاهد صدق طلب، و اصولا عین آن، و استمرار آن می داند، نمونه هایی از آیات قرآنی تدبر در آنها را برای سالکان طالب، صادق، توصیه میکنیم. هرچه در این آیات، و در نکات و اشاراتهای آنها دقت شود طالب صادق را در مجاهدتش جدیتر، و مجاهد طالب را در طلبش امیدوارتر می سازد.

1- در آیات 25 و 26 و 27 سوره دهر می فرماید: «و اذکر ربک بکره و اصیلا – و من اللیل فاسجد له و سبحه لیلا طویلا- ان هولاء یحبون العاجله و یذرون ورائهم  یوما ثقیلا» یعنی «ای پیامبر...صبح و شام نام پروردگارت را ذکر کن، و از شب برخی را به سجده او بپرداز و به تسبیح طولانی در شب مشغول باش. این مردمان غافل، دنیای عاجل را دوست می دارند و از روز بسیار سخت و گرانی که در پیش دارند در غفلت هستند.»

ببین به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که برترین خلق، و برترین بنده اوست، چه مجاهدتی را در مقام طلب، دستور می دهد، و کدام مجاهدتی را از او می خواهد! این آیات به وی که حضرت مقصود را شناخته و او را خواسته، و به جناب او واصل گشته است، برای نیل به وصال بالاتر، دستور مجاهدت می دهد، و به آن تأکید سخت می کند؛ واذکر....فاسجد...وسبحه.... و آیه آخر را که به وضع من و تو ناظر است نیز تأمل کن که می فرماید: این غافلان از روز گرانی که در پیش است در غفلتند، و متاع زودگذر دنیا را دوست می دارند، و نمی دانند دل به چه چیز داده اند و به کدام حسرت و حرمان، و عذاب و خسرانی روی آورده اند. من و تو، که روی از حضرت مقصود برگردانیده ایم و در غفلت به سر می بریم، از همه چیز بی خبریم، و اصلا نمی دانیم و نمی فهمیم که از جناب او دور گشتن، و از نظر او افتادن چیست و چگونه می شود؟ من و تو، این سوی غفلت و روی گردانی از حق را می بینیم،  و از آن سوی این امر کاملا ناآگاهیم، والا چنین نمی کردیم،  و چنین نمی شدیم. کما اینکه، این سوی ذکر و طلب، و روی آوردن به حضرت حق را، آن هم از دور می بینیم، و از حقیقت، و نیز از آن سوی آن بی اطلاعیم. نه قرب و نزدیکی به حق را می دانیم چیست؟ و نه دوری از حق را می فهمیم چگونه است؟ و از هر دو فقط اسمی شنیده ایم، و احیانا با خیال خود تصویر کرده ایم که حقیقت، غیر آنها و بالاتر از آنهاست، به نحوی که در عقل جزئی، در تصویر ذهنی، و در وهم نگنجد. و روشن تر بگوییم که، من و تو، با روی گردانی از حق، و با روی آوردن به این و آن کاری می کنیم، و در پشت پرده به ظلمتها و هلاکتها روی می آوریم که هولناک و وحشتناک بودن آنها را با لفظ و جمله نمی توان بیان نمود، و با تصور و تصویر نمی شود درک کرد. و در بیانی، در جهل بسیار غلیظ غوطه ور شده ایم، و بدون اینکه بدانیم، کاری می کنیم که به بیان نیاید، و در تصور نگنجد، و فرصتهایی را از دست می دهیم که خود نمی دانیم.

2- در سوره مزمل به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با خطاب «یا ایها المزمل» خطاب می کند و می فرماید: «قم الیل الا قلیلا- نصفه او انقص منه قلیلا – اوزد  علیه ورتل القرآن ترتیلا» یعنی «شب را به مجاهدت برخیز، مگر کمی از آن را که نصف آن باشد و یا از آن نصف نیز چیزی کم کن، یا چیزی بر آن بیفزا، و قرآن را با تأنی و به آرامی تلاوت کن.» در این آیات به حضرتش دستور می دهد شب را به مجاهدت و عبادت قیام کن، مگر کمی از آن را. لحن آیات، تعابیر مخصوص آنها، و اشارات آنها، همه و همه جای تدبر و تعمق است، و برای ارباب مجاهدت هم هدایت کنند.

3- در آیه 8 همین سوره، و در دنباله همین آیات، به آن حضرت دستور می دهد: «و اذکر اسم ربک وتبتل الیه تبتیلا» یعنی «و دائما نام پروردگارت را ذکر کن، و با انقطاع از همه به او اقبال کن». در این آیه هم به طالبان جناب او مجاهدت پیگیر و صادقانه را با دوام ذکر، با تبتل، دستور می دهد. هم به اصل مجاهدت دعوت می کند، هم راه و کیفیت آن را ارائه می دهد.

4- در آیه آخر سوره فتح که به بعضی از خصوصیات بارز یاران و پیروان رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اشاره می کند، می فرماید: «محمد رسول الله والذین معه أشدا علی الکفار رحماء بینهم تریهم رکعا سجدا یبتغون من الله و رضوانا  سیماهم فی وجوههم من اثر السجود....» یعنی «محمد صلی الله علیه و آله وسلم فرستاده خداست، و آنها که با او هستند، در برابر کافران بسیار سخت، و با یگدیگر بسیار رئوف و مهربانند. آنان را در رکوع و سجود، در حالی که طالب فضل حق و رضوان اویند می بینی. بر رخسارشان نشان سجده و خضوع و نشان عشق و عبودیت است....». در اینجا به مجاهدت و کیفیت مجاهدت یاران و پیروان آن حضرت در مقام طلب اشاره می کند، و از خصوصیات آنان در طریق طلب می گوید. به ناظران خطاب می کند شما آنان را چنین و چنان می بینید، در رکوع، در سجود، و در طلب فضل و رضوان، و در رخسار آنان شکستگی عبودیت و وقار ایمان، و در دل آنان نیز عق و هیمان. و این به من و تو نیز اگر  پیرو آن حضرت باشیم این پیام  را دارد که در مقام طلب باید مجاهدت سخت داشت، باید در رکوع و در سجده بود، باید سعی کرد گوشه ای از فضل کار ساز جناب او را به دست آورد، باید در تحصیل  رضوان او کوشید، باید نشان خاکساری و مذلت به رخسار داشت، و عشق او در دل، و بالاخره باید در مقام طلب لحظه ای آرام ننشست و جهد نمود، که مقصد بس بزرگ است و وصول به آن بسی مشکل. به عبارتی دیگر، آیه شریفه از خصوصیات یاران رسول گرامی و مقابله سخت آنان با کفار، رأفت آنان نسبت به یکدیگر،  و مجاهدت سخت آنان در مقام طلب می گوید، و به طالبان نیز گوشزد می کند که شما هم اگر طالب به معنی کلمه می باشید و پیرو آن رسول گرامی هستید، باید چنین کنید.

5- در آیه 112 سوره توبه می فرماید: «التائبون العابدون الحامدون السائحون الراکعون الساجدون الامرون  بالمعروف و الناهون عن المنکر و الحافظون لحدودالله و بشر المومنین.» یعنی «صاحبان ایمان، بازگشت کنندگان به سوی حق، عبادت کنندگان او، ستایش کنندگان او، سیرکنندگان در بحر معرفت او،  رکوع کنندگان، سجود کنندگان، امر به معروف و نهی از منکر کنندگان، و حافظان حدود خدای متعال هستند، و به این صاحبان ایمان بشارت ده.» این آیه هم به آنان که «توبه» می کنند، و سر در میدان «طلب» می نهند اشاره دارد، و از مجاهدت یا مجاهدات آنان در مقام «طلب» که مورد بحث ماست سخن به میان می آورد، و چنین کسانی را صاحبان ایمان می داند، و به آنان از زبان پیامبر بشارت می دهد. پیداست که این بشارت، چه بشارتی است.

6-  در آیه 77 سوره حج می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا ارکعوا واسجدوا و اعبدوا ربکم و افعلوا الخیر لعلکم تفلحون» یعنی «ای کسانی که ایمان آورده اید، رکوع کنید، سجده کنید، و به عبادت پروردگار خویش  بپردازید، و کار خیر انجام دهید، که رستگار  شوید.»  این نیز امر به مجاهدت در مقام طلب می کند و به دنبال این آیه هم آیه «و جاهدوا فی الله  حق جهاد....» است که دستور مجاهدت متناسب با مقصد اعلی را می دهد. ترتیب  این دو آیه به ارباب بصیرت این نکته را تذکر می دهد که مقصد، بسیار مقصد بزرگ، و راه نیز بسیار طولانی است، و طالبان این مقصد بزرگ باید علاوه بر اصل مجاهدت، حق مجاهدت را اداء کنند، که بر اثر محاهدت زیاد مشمول فضل حق شوند، و به جوار جناب او راه یابند. و ناگفته نماند که این دو آیه در عین اینکه امر به مجاهدت، آن هم مجاهدت متناسب با مقصد می کنند، و در عین اینکه امیدواری به طالبان مجاهد می دهند، در عین حال، از لحن و مضمون خاصی برخوردارند که اهل اشارت دانند. جمله «لعلکم تفلحون» بعد از امر به رکوع، سجود، عبادت، و کار خیر در آیه اول، که با کلمه «لعل» آمده است، و به دنبال آن جمله «و جاهدوا فی الله  حق جهاد....» در آیه دوم، نیل به مقصد را برای طالبان مجاهد نیز سخت نشان می دهد، و نظر را در عین مجاهدت کامل به فضل جناب او معطوف می دارد، که عنایتی فرماید و همه موانع را از میان بردارد، و تفضل کند.

7- در سوره فرقان، در مقام بیان اوصاف خوبان، یعنی عبادالرحمن، به یکی از خصوصیات آنان چنین اشاره می کند که: «و الذین یبیتون لربهم سجدا و قیاما» ( آیه 64)، یعنی «..... و آنها که شب را در طلب لقاء و رضوان پروردگار خویش با سجده و قیام به عبادت به آخر برند.» این آیه از مجاهدت شبانه ارباب طلب می گوید. هم از اصل مجاهدت خبر می دهد، هم از کیفیت آن سخن به میان می آورد که هدایتها و تذکرها  برای اهل طلب در مقام مجاهدت دارد.

8- در آیات 41 و 42 سوره احزاب می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا اذکر و الله ذکرا کثیرا – وسبحوه بکره و أصیلا» یعنی «ای کسانی که ایمان آورده اید، خدای را به دل و زبان بسیار یاد کنید، و صبح و شام به تسبیح او بپردازید.» این آیه ها نیز با امر به ذکر قلبی و زبانی، و با امر به تسبیح روزانه و شبانه، امر به مجاهدت پیگیر نموده و از ضرورت آن خبر می دهد. این آیه ها هم علاوه بر امر به اصل مجاهدت، از کیفیت آن نیز می گوید.

9- و در آیه 9 سوره زمر می فرماید: «امن هو قانت آناه اللیل ساجدا و قائما یحذرا الآخره  ویرجوا رحمه ربه قل هل یستوی  الذین یعلمون و الذین لا یعلمون انما یتذکر اولوالالباب» یعنی «آیا آنکس که شب در خضوع و خشوع است و به سجده و قیام می پردازد، و از حرمان و هلاکت آخرت می ترسد، و چشم امید به رحمت پروردگارش دارد، با آنکس که در حال کفر و عصیان و غفلت است یکی است؟! بگو ای پیامبر، آیا آنها که می دانند و آنها که نمی دانند یکسانند؟! فقط عاقلان این حقیقت را متذکرند.» سالکان صادق، و طالبان دردمند را لازم است در لحن این کریمه مبارکه، در تعابیر آن، و در نکات آن دقت کافی داشته باشند، تا ضرورت مجاهدت در مقام طلب را به وضوح بیابند، و متذکر شوند که طالب مجاهد، با طالب مدعی یکی نیست، و آن که به هر نحوی از مجاهدت شانه خالی می کند، با آن که مجاهدت دارد، یکسان نمی باشد. از آیه برمی آید آنها که می دانند و می فهمند، مجاهدت می کنند، و آنها که نمی دانند و نمی فهمند، به غفلت می گذرانند اگر چه مدعی طلب باشند و نزد خود توجیهاتی هم برای عدم مجاهدت خویش داشته باشند. و از آیه این نیز برمی آید که درک همین حقیقت از هرکسی برآورده نیست، کما اینکه برآورده هم نیست، شاهد این امر وجود مدعیان زیادی است که دعوی طلب دارند و مجاهدتی ندارند، و احیانا برای ترک مجاهدت لازم پیش خود و دیگران توجیهاتی هم ساخته اند.

اینها نمونه ها و مواردی از آیات قرآن در تأکید بر مجاهدت و ضرورت آن در مقام طلب بود که در اینجا آوردیم.

منـابـع

کلیــد واژه هــا