تاکید روایات به اهمیت فراگیری علوم مفید

در احادیث اسلامی (به پیروی از آیات قرآن مجید، تنها اکتفا به تشویق فراگیری علوم دینی نشده بلکه علاوه بر آن هر گونه علم مفید در زندگی مادی و معنوی مورد توجه قرار گرفته است، به عنوان نمونه به روایات زیر توجه کنید:

1- در حدیث معروفی از پیغمبر اکرم(ص) می خوانیم فرمود: «اطلبوا العلم ولو بالصین فان طلب العلم فریضه علی کل مسلم»، «دانش را فراگیرید هر چند در کشور چین باشد، زیرا تحصیل دانش بر هر مسلمانی واجب است». باید توجه داشت که مملکت چین در آن زمان دورترین کشور جهان شناخته می شد، بنابراین منظور این است که به سراغ دانش بروید هر چند در دور افتاده ترین کشورهای دنیا باشد. بدیهی است دانشی که در آن روز در چین یافت می شد معارف قرآنی و دینی نبود، چرا که جای آنها مراکز وحی نبود بلکه منظور دانشهای مفید دنیوی است.

2- در حدیث دیگری از امام امیرمومنان علی(ع) می خوانیم: «الحکمه ضاله المومن فاطلبوها ولو عند المشرک»، «دانش، گمشده شخص با ایمان است، پس آن را طلب کنید هر چند نزد مشرکان باشد». روشن است آنچه نزد مشرکان یافت می شود معارف توحیدی و علوم الهی نیست، بلکه علوم مفید دیگری است که در زندگی به کار می آید و گاه نزد آنان است. این گونه احادیث، شعار معروف «علم وطن ندارد» را تداعی می کند و تاکید می نماید که علم و دانش، گمشده مومنان است، هر جا و نزد هرکس بیابند آن را فرا می گیرند، چنانکه در حدیث دیگری آمده است کلمه «الحکمه ضاله المومن فحیث وجدها فهو احق بها»، «دانش گمشده مومن است، هرجا آن را بیابد به آن سزاوارتر است».

3- در حدیث معروفی از پیامبر اکرم (ص) می خوانیم: «العلم علما علم الادیان وعلم الابدان»، «علم دو گونه است: علوم دینی و علوم پزشکی» (اولی مایه سلامت روح انسان و دومی مایه سلامت جسم).

4- در حدیث دیگری از همان حضرت آمده است: «العلم ثلاثه: الفقه للادیان والطب للابدان والنحو للنسان»، «علم بر سه گونه است: آگاهی نسبت به ادیان، و پزشکی برای بدنها، و نحو (ادبیات) برای زبان». در این حدیث سه شاخه مهم از علوم الهی و بشری مطرح شده است، علوم دینی و علم پزشکی و ادبیات که در واقع کلید علوم دیگر است.

5- در حدیث دیگری از امیرمومنان علی(ع) آمده است: «العلوم اربعه الفقه للادیان والطب للابدان والنحو للنسان، النجوم المعرفه الازمان»، «دانش چهار بخش است: فقه برای دین، پزشکی برای بدن، نحو (ادبیات) برای زبان، و ستاره شناسی برای شناخت اوقات).

6- در حدیث دیگری از امام صادق (ع) می خوانیم: «وکذلک اعطی (الانسان) علم ما فیه صلاح دنیاه کالزارعه والغراس واستخراج الارضین، واقتناء الاغنام ولانعام و استنباط المیاه، ومعرفه العقاقیر التی یستشفی بها من ضروب  الاسقام، والمعادن التی یستخرج منها انواع الجواهر، ورکوب السفن والغوص فی البحر....والتصرف فی الصناعات و وجوه المتاجر والمکاسب»، امام صادق (ع) مطابق این روایت ضمن برشمردن علوم و دانشهای مفیدی که خداوند به لطف و کرمش بر انسان ارزانی داشته، می فرماید: «همچنین به او علومی بخشیده که اصلاح دنیای او در آن است مانند: کشاورزی، باغداری، استخراج زمین، دامداری و استخراج آبها از زمین، شناخت گیاهان دارویی که برای انواع بیماریها مفید است و شناخت معدنی که از آن انواع جواهر استخراج می شود، و سوار شدن بر کشتیها و غواصی در دریاها... و تصرف در انئاع صنایع و انئاع تجارتها کسبها». به این ترتیب امام (ع) تمام این علوم را از مواهب الهی شمرده و انسانها را به تحصیل و تعلیم و گسترش آن تشویق فرموده است.

7- در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) ضمن بیان حقوق فرزندان بر پدران آمده است: «و یعلمه کتاب الله و یطهره و یعلمه السباحه»، «از حقوق فرزند بر پدر این است که کتاب خدا را به او تعلیم کند، و او را از پلیدی ها و گناهان پاک سازد و فن شنا را به او بیاموزد». از این حدیث به خوبی استفاده می شود که حتی تعلیم فن شنا از نظر قانونگذار اسلام دور نمانده، و تعلیم آن را به فرزندان توصیه کرده است.

8- در حدیث دیگری از امام موسی بن جعفر (ع) می خوانیم: «و بعد علم القرآن ما یکون اشرف من علم النجوم وهو علم الانبیاء والاوصیاء و ورثه الانبیاء الذین قال الله عزوجل وعلامات وبالنجم هم یهتدون»، «بعد از علم قرآن علمی شریفتر از علم نجوم و ستاره شناسی نیست و آن علم انبیاء و اوصیاء و وارثان آنهاست، همانها که خداوند متعال در حق آنها فرموده: خداوند علاماتی قرار داد و به وسیله ستارگان هدایت می شوند».

از مجموع روایات فوق و نیز روایات دیگری که شرح همه آنها به طول می انجامد به خوبی استفاده می شود که چگونه اسلام یک نهضت علمی نیرومند را پایه گذاری کرد؟ و به همین دلیل با گذشت دو سه قرن این نهال برومند رشد ونمو کرد و شاخ و برگ آن سراسر جهان اسلام را زیر پوشش خود قرار داد، و چنان به ثمر ننشست که در مدت کوتاهی کتابهای فراوان در رشته های مختلف علمی اعم از معارف الهی و فلسفه و طب و بهداشت و جغرافیا و فیزیک و شیمی و غیر آنها تالیف و تصنیف شد که بخشی از آن به صورت ترجمه، و بخش دیگری به صورت تحقیقات جدید دانشمندان اسلام در رشته های مختلف علمی انتشار یافت.

منـابـع

کلیــد واژه هــا