همزیستی مسالمت آمیز با غیرمسلمانان از نظر روایات
با توجه به روایات و احادیث، همزیستى مسالمت آمیز و ایجاد مودت با بیگانگان، امرى است که مسلمانان مى توانند در روابط بین الملل خود از آن بهره گیرند؛ زیرا اسلام، آیین فطرت است و هرگز با احساسات طبیعى و انسانى بشر ضدیت ندارد. به نظر اسلام، با ایجاد یک جو آرام و مودت آمیز، مى توان با مخالفان عقیدتى به گفتگو و جدال احسن پرداخت. پیشوایان اسلام پیوسته به رعایت انصاف، اداى حقوق و پرهیز از آزار و اذیت پیروان مذاهب دیگر توصیه مى نمودند.
به طور نمونه: حضرت على (ع) مى فرماید: «من آذى ذمیا فکانما آذانى؛ هرکس اهل ذمه (یهودى، مسیحى و زرتشتى که در پناه اسلام است) را آزار رساند، گویا به من آزار رسانده است». پیامبر اکرم (ص) مى فرماید: «من ظلم معاهدا و کلفه فوق طاقته فانا خصمه یوم القیامة؛ هر کس به یکى از معاهدین اسلام، ستم روا دارد و بالاتر از طاقت او تکلیفى بر او تحمیل کند، در روز قیامت من خودم دشمن او خواهم بود». رسول اکرم (ص) هم چنین مى فرماید: «من آذى ذمیا فقد آذانى؛ هر کس اهل ذمه را آزار رساند، مرا آزار رسانده است». آن حضرت در جاى دیگر مى فرماید: «من ظلم معاهدا او انتقصه حقه او کلفه فوق طاقته او اخذ منه شیئا بغیر طیب نفسه فانا حجیجه یوم القیامه؛ هر کس به هم پیمانى از غیرمسلمین ستم کند، یا حقش را تضییع نماید، یا بالاتر از طاقتش تکلیفى بر او تحمیل کند، یا چیزى بدون رضایت از او بگیرد، من در روز قیامت با او محاجه خواهم نمود». همچنین مى فرماید: «من قذف ذمیا حد له یوم القیامة بسیاط من نار؛ هر کس پیروان مذاهب دیگر را که در ذمه ى (اسلام) قرار دارد تهمت بزند، در روز قیامت با تازیانه هاى آتشین مجازات خواهد شد».
ابن عباس، از پیامبر اکرم (ص) نقل مى کند که آن حضرت فرمود: «تصدقوا على اهل الادیان کلها؛ به فقراى همه ى ادیان الهى صدقه بدهید». امام على (ع) در بخشى از نامه اش به مالک اشتر مى فرماید: «اشعر قلبک الرحمة للرعیة و المحبة لهم، و اللطف بهم، و لا تکونن علیهم سبعا ضاریا تغتنم أکلهم، فانهم صنفان: اما اخ لک فى الدین، و اما نظیر لک فى الخلق؛ اى مالک، مهربان باش و رعیت را با چشمى پر عاطفه و سینه اى لبریز از محبت بنگر؛ و چون درنده اى به غارت جان و مال آنان نپرداز. اى مالک، فرمان برداران تو از دو صنف بیرون نیستند: یا مسلمان و برادر دینى تو هستند، و یا پیروان مذهب بیگانه اند، که در این صورت همانند تو انسان اند». باید توجه داشت که فرمان حضرت امیرالمؤمنین (ع) به مالک اشتر، در زمانى صادر شده که تعداد مسلمانان در کشور مصر ناچیز بوده، و چند سالى از فتح مصر به دست سپاه اسلام نگذشته بود و طبعا در این چند سال تنها عده ى قلیلى اسلام را پذیرفته بودند و اکثریت مردم هنوز مسیحى بودند. مالک اشتر، فرمانرواى ملتى شده بود که به تبعیت سیاسى حکومت اسلامى در آمده بودند، ولى اکثریت آنان مسیحى و اقلیت آنها مسلمان بودند.
امام على (ع) در فرمان اداره ى آن کشور چنان به مراعات حداکثر مصالح و منافع عمومى مردم مصر دستور مى دهد که گویى در میان آنان، حتى یک مسلمان وجود ندارد. سفارش هاى اکیدى که از پیامبر خدا (ص) و پیشوایان اسلام در مورد زندگى مسالمت آمیز مسلمین با پیروان مذاهب دیگر رسیده، در واقع همان روح همزیستى مسالمت آمیز است که قرآن نیز بدان توصیه نموده است. امام على (ع) در بخشى از نامه خود به مالک اشتر چنین مى فرماید: «ولا تدفعن صلحا دعاک الیه عدوک و لله فیه رضى، فان فى الصلح دعة لجنودک و راحة من همومک و آمنا لبلادک؛ و از صلحى که دشمن تو را بدان خواند، و رضاى خدا در آن بود، روى متاب که آشتى، سربازان تو را به آسایش مى رساند، و اندوه هایت را مى کاهد و شهرهایت ایمن ماند».
امام على (ع) در قسمت دیگرى از همان نامه به مالک اشتر مى فرماید: «ان عقدت بینک و بین عدوک عقدة او البسته منک ذمة فحط عهدک بالوفاء و ارع ذمتک بالامانة، و اجعل نفسک حبة دون ما أعطیت فانه لیس من فرائض الله شىء الناس اشد علیه اجتماعا، مع تفرق اهدائهم، و تشنت آرائهم، من تعظیم الوفاء بالعهود؛ حال اگر پیمانى بین تو و دشمن منعقد گردید، یا او را در پناه خود امان دادى، به عهد خویش وفادار و بر آن چه بر عهده گرفتى امانت دار باش، و جان خود را سپر پیمان خود گردان؛ زیرا هیچ یک از واجبات الهى، همانند وفاى به عهد نیست؛ همه ى مردم جهان با تمام اختلافاتشان در افکار و تمایلات، در آن اتفاق نظر دارند».
امام صادق (ع) در مورد حق اهل ذمه چنین مى فرماید: «و حق اهل الذمة ان تقبل ما قبل الله عزوجل و لاتظلمهم ما وفوا الله عزوجل بعهده؛ حق کسانى که در پناه مسلمان اند این است که آن چه خداى عزوجل از آنان مى پذیرد بپذیرى؛ و مادامى که به عهد خداى عزوجل وفادارند، بر ایشان ستم نکنى». نتیجه آن که، توصیه ى پیشوایان اسلام در روابط با غیرمسلمانان، رعایت عدالت، انصاف، اداى حقوق و پرهیز از آزار و اذیت پیروان مذاهب دیگر است.
Sources :
عبدالحسين خسرو پناه- اسلام و همزيستى مسالمت آميز با ديگر اديان
سيد ابوالفضل موسويان- مقاله اسلام و گفت و گوی اديان