تاثیر افکار دیونوسیوس مجعول
تأثیر افکار دیونوسیوس کلا در تفکر مسیحی قرون وسطی -اعم از شرق یا غرب- اگرچه به پای اگوستینوس نمی رسیده، ولی کمتر از او هم نبوده است. در فرهنگ مسیحیان شرقی، بیشتر توسط ماکزیم اعتراف گیرنده (Maxime le confesseur) است که افکار او انتشار می یابد و در جهان غرب در درجه ی اول توسط ژان اسکات اریژن.
• ماکزیم اعتراف گیرنده
ماکزیم خود به سال 580 میلادی در قسطنطنیه متولد شده و در ابتدا تعلق به دربار و دستگاه هراکلیوس (Heraklios) داشته است. بعد در اثر تعمق در اعتقادات مسیحی از مال و جاه دنیوی دست برمی دارد و ترک وطن می کند و در آسیا به سلک راهبان مسیحی درمی آید. او به علت دفاع از تفکر دینی سنتی و بیان اینکه مسیح الزاما دو طبیعت دارد و فقط به این طریق است که عملا خلأ میان انسان و خداوند پر می شود و انسان امکان ارتقاء روحانی و معنوی بدست می آورد، توسط مخالفین خود به سال 662 میلادی کشته می شود. بیشتر از مسیر افکار ماکزیم است که بینش دیونوسیوس را در سنتهای فلسفی و عرفانی ملل شرق مسیحی می توان ردیابی کرد. البته ماکزیم به خلقت بالأراده اعتقاد داشته است و از این لحاظ با دیونوسیوس اختلاف نظر دارد ولی به هر طریق در کل بحثهای او تفسیرها و تأویلهایی دیده می شود که به نوعی، نشانگر قرابت اعتقادات او با افکار دیونوسیوس است. مثلا جسم در نزد دیونوسیوس از لحاظ ارتقاء روحانی و معنوی حائز اهمیت فراوان است و معاد جسمانی نتیجه همین نظر است، از این رو مخلوق نمی تواند رستگار گردد مگر اینکه رأسا به تهذیب و تزکیه جسم خود بپردازد. او هم مثل دیونوسیوس، جسم را خوار و بی ارزش نمی انگاشته است، بلکه به اعتقاد او، جسم را هم باید به نوعی استکمال رساند، چه روح با جسم مطابقت دارد و یکی از شرایط تزکیه ی نفس، همان تربیت و منزه داشتن جسم از آلودگی است. باز تحت تأثیر دیونوسیوس است که ماکزیم ازدواج را برای راهب لازم می داند، زیرا این جهان فقط دار مکافات نیست بلکه در ضمن محلی است که سیر و سلوک استکمالی آماده می گردد و احیانا تحقق می یابد، به همین دلیل، فرض بر این است که اگر شخص به نحو مستقیم و راسا به خداوند نرسد، حداقل از طریق ازدواج، این امکان را برای اخلاف خود حفظ می نماید و به مدد فرزندان، مرگ را عملا مبدل به رستگاری می گرداند. در نزد مردم مسیحی شرق هنوز شمه ای از تأثیر این اعتقادات تا به امروز دیده می شود.
• تاثیر دیونوسیوس از طریق ژان اسکات اریژن
از طرف دیگر در دنیای غرب مسیحی بیشتر از قرن نهم میلادی است که از مسیر آنچه که تجدید حیات فرهنگی دوره ی کارولنژین (Carolingien) نامیده اند و از طریق ترجمه های متفکر بزرگی چون ژان اسکات اریژن است که تأثیر افکار دیونوسیوس در قلب عالم مسیحیت دیده می شود. البته اریژن از گرگریوس نوسائی (Grégoire de Nysse) و از بعضی از فلاسفه ی نوافلاطونی دیگر و حتی از خود اگوستینوس هم الهام گرفته؛ ولی به هر طریق، بیشتر توسط این متفکر است که -با اینکه خود شخصا چندان اقبالی هم نداشته است- افکار دیونوسیوس بعد از آن تاریخ، جزئی لاینفک از هر نوع فلسفه ی عرفانی غربی می گردد. در تمام قرون وسطی، تفسیرها و ترجمه هایی فراوان متعدی -اعم از معتبر و یا غیر معتبر- از آثار دیونوسیوس تهیه می شده است. در بعضی از نوشته ها با توجه به دو رساله مراتب او وی را دانشمند سلسله مراتب (Doctor Hierarchicus) می نامیده اند.
• تاثیر دیونوسیوس در تفکر عصر جدید
در قرن چهاردهم میلادی، استاد اکهارت عارف بزرگ رنانی و در قرن پانزدهم، نیکلاد کوزا (de Cusa) یا (Nicolas de cuse) متفکر بزرگ، توجه خاصی به دیونوسیوس داشته اند. بالاخره از طریق همین متفکران و عرفا بوده است که با وجود انتقادات لوتر و غیره، افکار او وارد عرصه جدید می شود و در قرن هفدهم به نحو صریح و علنی در آثار فلاسفه ی نوافلاطونی کمبریج و اندکی خفیف تر در افکار لایب نیتس آلمانی دیده می شود. با آغاز نهضت رمانتیسم در نیمه ی دوم قرن هیجدهم باز توجه خاصی به افکار دیونوسیوس پیدا می شود و تأثیر او نه فقط در میان شعرا بلکه حتی در نزد چند فیلسوف از جمله، شلینگ دیده می شود و از این طریق عملا افکار او به قرن بیستم هم می رسد. بعضی از جنبه های عرفانی بینش دیونوسیوس حتی امروز در آثار بعضی از فلاسفه ی بزرگ عصر معاصر، چون بردیایف (Berdiaeff) و غیره قابل تشخیص است.
Sources :
فردریک کاپلستون- دیباچه ای بر فلسفه قرون وسطی- ترجمه مسعود علیا- ققنوس 1383
محمد ایلخانی- تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس- سمت 1379