پیامدهای زیانبار غیبت
غیبت آثار مخرب زیادى در جامعه انسانى دارد که اگر دست کم گرفته شود خطر آن بیشتر خواهد بود، اضافه بر این، آثار سویى از نظر روحانى و معنوى و عقوبت هاى الهى دارد که در روایات به آن اشاره شده است. در مورد اول (اثار مخرب اجتماعی) امور زیر را مى توان بر شمرد:
1- غیبت مهمترین سرمایه جامعه یعنى «سرمایه اعتماد» را از بین مى برد، زیرا غالب اشخاص داراى نقاط ضعفى هستند که سعى در کتمان آن دارند اگر آنها پوشیده بمانند، اعتماد مردم نسبت به یکدیگر باقى و بر قرار خواهد بود. ولى کشف آنها بى اعتمادى عجیبى ایجاد مى کند و مى دانیم اساس تعاون و همکارى اجتماعى، اعتماد متقابل افراد جامعه نسبت به یکدیگر است و بدون آن جامعه بشرى به جهنم سوزانى تبدیل مى شود که مشکلات زندگى اجتماعى را دارد، ولى منافع آن از بین خواهد رفت.
2- غیبت سرچشمه سوء ظن نسبت به همگان است، زیرا هنگامى که عیوب مخفى جمعى از افراد از طریق غیبت آشکار گردد، انسان نسبت به همه پاکان و نیکان هم بدبین مى شود و مى گوید: لابد آنها نیز در خلوت هاى خود چنین کارهایى دارند که ما نمى دانیم و «بر هر که بنگرى به همین درد مبتلا است».
3- غیبت یکى از اسباب اشاعه فحشاء است چرا که هنگامى که گناهان مخفى افراد از طریق غیبت آشکار گردد، دیگران نیز تشویق به گناه مى شوند و اصولا ابهت گناه از بین مى رود و عذر و بهانه اى براى آلودگان مى شود که اگر ما چنین مى کنیم فلان کس که از ما بهتر و آگاه تر است نیز مرتکب این عمل مى شود. در حدیثى از امام صادق (ع) مى خوانیم که فرمود: «من قال فى مؤمن مارأته عیناه و سمعته اذناه فهو من الذین قال الله عز وجل: ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشة فى الذین آمنوا لهم عذاب الیم؛ کسى که درباره مؤمنى آنچه را چشمش (از بدى ها) مى بیند و گوشش مى شنود و بگوید، او از کسانى است که خداوند متعال در حق آنان فرموده: کسانى که دوست دارند، کارهاى زشت در میان مؤمنان شایع شود، عذاب دردناکى دارند».
4- غیبت، گنهکاران را در گناهشان جسور مى کند، زیرا مادام که پرده از اعمال انسان برداشته نشده است شرم و حیا مانع از گناهان بیشتر و علنى تر است اما هنگامى که کوس رسوایى کسى را بر سر بازار زدند از ارتکاب گناه پروایى نخواهد داشت.
5ـ غیبت سبب ایجاد کینه و عداوت و بغض است، چرا که مهمترین سرمایه انسان آبرو و شخصیت اجتماعى او است، در حالى که غیبت کننده این سرمایه گران بها را از بین مى برد و به همین دلیل کینه و عداوت شدیدى را در دل غیبت شونده (در صورتى که به گوش او برسد) بر مى انگیزد.
6- غیبت، غیبت کننده را از چشم مردم مى اندازد، چرا که فکر مى کنند، هنگامى که عیوب دیگران را نزد آنها مى گوید، لابد عیوب آنها را نزد دیگران خواهد گفت. لذا در حدیثى از امیرمؤمنان على (ع) مى فرماید: «من نقل الیک نقل عنک؛ هر کس به سوى تو (عیوب مردم را) نقل کند (عیوب تو را) براى دیگران نقل خواهد کرد». در حدیث دیگرى مى خوانیم: «لامروة لمغتاب؛ غیبت کننده شخصیت و احترامى ندارد».
7- غیبت عذر و بهانه اى براى توجیه گناهان غیبت کننده مى شود، او براى این که از حملات و اعتراضات مردم در امان بماند، به سراغ غیبت مى رود.
و اما آثار سوء معنوى آن بیش از آن است که در بیان گنجد و در اینجا به قسمتى از آن که در روایات اسلامى با صراحت آمده اشاره مى کنیم:
1- در روایاتی آمده است که غیبت حسنات را نابود مى کند همان گونه که آتش هیزم را نابود میکند. عالم بزرگوار شیخ بهایى در یکى از کتاب هاى خود غیبت را به صاعقه تشبیه مى کند که حسنات را در یک چشم به هم زدن نابود مى کند سپس مى گوید: کسى که غیبت مردم مى کند، مانند کسى است که منجنیقى نصب کرده و با آن حسنات خود را نشانه گیرى کرده و شرق و غرب آن را مى کوبد.
2- غیبت دین انسان را از بین مى برد همان گونه که بیمارى خوره گوشت هاى تن را مى خورد.
3- غیبت کننده اگر بخشوده شود آخرین نفرى است که وارد بهشت مى شود و اگر بخشوده نشود اولین نفرى است که وارد دوزخ مى گردد.
4- غیبت سبب رسوایى انسان مى شود، در حدیثى از پیامبر خدا (ص) مى خوانیم فرمود: «یا معشر من آمن بلسانه ولم یؤمن بقلبه لا تغتابوا المسلمین و لا تتبعوا عوراتهم فانه من تتبع عورة اخیه تتبع الله عورته و من تتبع الله عورته یفضحه فى جوف بیته؛ اى گروهى که با زبان ایمان آورده اید ولى با قلبتان ایمان نیاورده اید، غیبت مسلمانان نکنید، و در صدد کشف عیوب آنها نباشید، چرا که هر کس در صدد کشف عیوب برادر مسلمانش باشد خداوند عیوب او را کشف مى کند و هر کس خدا عیوبش را کشف کند حتى در درون خانه اش رسوا مى شود».
5- غیبت سبب مى شود که حسنات غیبت کننده به نامه اعمال غیبت شونده و سیئات غیبت شونده به نامه اعمال غیبت کننده منتقل شود، چنان که در حدیثى از پیامبر اکرم (ص) مى خوانیم که فرمود: «یؤتى باحد یوم القیامة یوقف بین یدى الله یدفع الیه کتابه فلا یرى حسناته فیقول الهى لیس هذا کتابى فانى لا ارى فیها طاعتى فقال ان ربک لا یضل و لا ینسى، ذهب عملک باغتیاب الناس ثم یؤتى بآخر و یدفع الیه کتابه فیرى فیها طاعات کثیرة، فیقول الهى ما هذا کتابى فانى ما عملت هذه الطاعات، فیقول: ان فلانا اغتابک فدفعت حسناته الیک؛ روز قیامت کسى را در دادگاه عدل الهى حاضر مى کنند و نامه اعمالش را به دست او مى دهند، نگاه مى کند حسنات خود را در آن نمى بیند، عرضه مى دارد خدایا این نامه عمل من نیست زیرا طاعات خود را در آن نمى بینم، خداوند به او مى گوید پروردگار تو نه گمراه مى شود و نه چیزى را فراموش مى کند، طاعات تو به سبب غیبت مردم از بین رفت، سپس دیگرى را مى آورند و نامه عملش را به دستش مى سپارند، در آن طاعات زیادى مى بیند که انجام نداده بود عرض مى کند خداوندا این نامه عمل من نیست، چرا که من این طاعات را انجام نداده ام، خداوند مى فرماید: فلان کس تو را غیبت کرد، بدین سبب حسناتش به تو داده شد». از این رو از بعضى از رجال معروف پیشین نقل شده که شنید کسى درباره او غیبت مى کند طبقى از رطب به رسم هدیه براى او فرستاد و پیغام داد: «شنیدم تو حسناتت را براى من هدیه کرده اى خواستم به این وسیله جبران کنم».
6- غیبت سبب مى شود که نماز و روزه انسان تا چهل روز، مقبول درگاه خداوند نشود، چنان که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده فرمود: «من اعتاب مسلما او مسلمة لم یقبل الله تعالى صلاته و لا صیامه اربعین یوما و لیلة الا ان یغفر له صاحبه; کسى که مرد یا زن مسلمانى را غیبت کند، خداوند نماز و روزه او را چهل شبانه روز قبول نخواهد کرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد». (البته باید توجه داشت که مقصود اثر معنوی آن است و نماز و روزه او چنانچه شرایط لازم را داشته باشد صحیح خواهد بود).
Sources :
ناصر مکارم شیرازی- اخلاق در قرآن