عواقب مخصوص به برخی گناهان
آیا گناهان مختلف دارای اثرات و عواقب یکسانی هستند و هر گناهی در نقطه مقابل نعمت خاصی است و یا همین قدر که انسان یک گناه مرتکب شد خدا تمامی نعمت ها را از او می گیرد؟ یکوقت گناه ما این است که حق الله را ادا نمی کنیم، و یک وقت گناه ما این است که حق الناس را ادا نمی کنیم. حق الله هم فرق می کند، گاهی نماز نمی خوانیم، گاهی روزه نمی گیریم، یکوقت العیاذ بالله شراب می خوریم، یکوقت دروغ می گوییم، یکوقت حج خانه خدا را نمی رویم. همین طور است حق الناس. آیا اینها دیگر فرق نمی کند؟ از منابع اسلامی می فهمیم که علاوه بر آثار و مجازات های مشترک بین گناهان، برخی از گناهان عواقبی مخصوص به خود دارند و موجب سلب نعمت خاصی می شوند.
در دعای کمیل که از امام علی (ع) نقل شده است، می خوانیم: «اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل النقم؛ خدایا آن گناهانی را که نقمت را بر بنده نازل می کند ببخش». «اللهم اغفر لی الذنوب التی تغیر النعم؛ آن گناهانی را که نعمت را می گیرد ببخش». «اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل البلاء؛ گناهانی را که بلاها را نازل می کند بیامرز». «اللهم اغفر لی الذنوب التی تحبس الدعاء؛ گناهانی را که سبب می شود دعاهای ما حبس بشود ببخش (یعنی حال دعا از ما گرفته بشود که دعا نکنیم که این بدترینش است، یا دعا بکنیم و مستجاب نشود)».
می بینینم که حضرت در این عبارات، گناهان را دسته دسته می کند، معلوم می شود هر دسته ای از گناهان خاصیتی مخصوص به خود دارد. امام صادق (ع) در حدیثی به بیان برخی از گناهان که دارای آثار مخصوصی می باشند می پردازند: «الذنوب التی تغیر النعم البغی و الذنوب التی تورث الندم القتل و التی تنزل النقم الظلم و التی تهتک الستر شرب الخمر و التی تحبس الرزق الزنا و التی تعجل الفناء قطیعة الرحم و التی ترد الدعاء و تظلم الهواء عقوق الوالدین؛ منظور ازگناهانی که نعمت را می گیرد، زورگویی و سرکشی؛ و گناهانی که موجب پشیمانی می شود، قتل؛ و گناهانی که پرده را می درد، شرابخواری؛ و گناهانی که جلوی روزی را می گیرد، زنا؛ و گناهانی که مرگ را جلو می اندازد، قطع رحم؛ و گناهانی که مانع اجابت دعا شده و آسمان را تیره می کند، عاق والدین است». و در روایت دیگری می خوانیم امام صادق (ع) می فرمودند: «نعوذ بالله من الذنوب التی تعجل الفناء و تقرب الآجال و تخلی الدیار و هی قطیعة الرحم و العقوق و ترک البر؛ به خدا پناه می بریم از گناهانی که نابودی را جلو می اندازد و مرگ ها را نزدیک می کند و سرزمین ها را خالی می کند و آنها عبارتند از قطع رحم و عاق والدین و ترک نیکوکاری هستند».
همچنین ایشان می فرمایند: «إذا فشا أربعة ظهرت أربعة إذا فشا الزنا ظهرت الزلزلة و إذا فشا الجور فی الحکم احتبس القطر و إذا خفرت الذمة أدیل لأهل الشرک من أهل الإسلام و إذا منعت الزکاة ظهرت الحاجة؛ هنگامی که چهار چیز آشکار انجام شود، چهار چیز ظاهر می شود: هنگامی که زنا آشکار شود، زلزله رخ می دهد. هنگامی که ظلم و ستم در حکومت آشکار شود، باران حبس می شود (نازل نمی شود) و هنگامی که قرارداد (ذمه) بین مشرکین و مسلمانان شکسته شود، اهل شرک بر اهل اسلام پیروز می شوند و هنگامی که زکات پرداخت نشود، نیازمندی آشکار می شود».
معصومین (ع) در دعاهایشان، از انواع گناهان، به ذات اقدس الهى پناه مى بردند، اما تفسیر (و توضیح آثار) آنها در روایتى که از امام زین العابدین (ع) وارد شده این گونه آمده است: «ان الذنوب التى تغیر النعم البغى على الناس، و الزوال عن العادة فی الخیر، و اصطناع المعروف، و کفران النعم، و ترک الشکر، قال الله تعالى: إن الله لا یغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بأنفسهم؛ گناهانى که موجب تغییر نعمت الهى مى شوند، عبارتند از: ظلم بر مردم، کار خیرى را که به آن عادت کرده یا عمل معروفى را ترک کند. و کفران نعمت و ترک شکر نماید که خداوند متعال مى فرماید: خداوند، حال هیچ قومى را دگرگون نخواهد کرد تا زمانى که خود آن قوم، حالشان را تغییر دهند».
«و الذنوب التى تورث الندم: قتل النفس التى حرم الله، قال الله تعالى فی قصة قابیل حین قتل اخاه فعجز عن دفنه: فأصبح من النادمین؛ گناهانى که پشیمانى بر جاى مى گذارند عبارتند از: کشتن کسى که قتلش حرام است، خداوند متعال در مورد قابیل که برادرش را کشت و از دفنش عاجز ماند مى فرماید: (قابیل) پشیمان گردید». «و ترک صلة الرحم حین یقدر، و ترک الصلاة حتى یخرج وقتها، و ترک الوصیة و رد المظالم و منع الزکاة حتى یحضر الموت و ینغلق اللسان؛ و ترک صله رحم -در صورتى که قادر بدان باشد-، نماز را نخواند تا وقتش بگذرد، ترک وصیت و رد مظالم، و ندادن زکات تا زمانى که مرگ فرا برسد و زبان بسته گردد».
«و الذنوب التى تزیل النعم عصیان العارف، و التطاول على الناس و الاستهزاء بهم و السخریة منهم؛ گناهانى که نعمت را از بین مى برند عبارتند از: معصیت کردن انسان خداشناس، گردنکشى بر مردم و مسخره کردن و ریشخند نمودن آنان». «و الذنوب التى تدفع القسم: اظهار الافتقار، و النوم عن صلاة العتمة، و عن صلاة الغداة، و استحقار النعم و الشکوى على المعبود عزوجل؛ گناهانى که بهره و نصیب انسان (از فیوضات الهى) را دفع مى نماید عبارتند از: اظهار فقر و احتیاج نمودن، در وقت نماز عشاء و نماز صبح، خوابیدن (و آن دو را به جاى نیاورند)، نعمتهاى الهى را کوچک شمردن. و از خداوند عزیز و جلیل، شکایت کردن».
«و الذنوب التى تهتک العصم: شرب الخمر، و لعب القمار، و تعاطى ما یضحک الناس، و اللغو و المزاح، و ذکر عیوب الناس، و مجالسة اهل الریب؛ گناهانى که پرده عصمت را مى درند عبارتند از: شرابخوارى، قماربازى، انجام دادن کارى که مردم را بخنداند، سخن بیهوده، شوخى کردن، ذکر عیبهاى مردم. و با کسانى که عقاید و اعمالشان مشکوک است، نشست و برخاست داشتن». «و الذنوب التى تنزل البلاء: ترک اغاثة الملهوف، و ترک اعانة المظلوم، و تضییع الامر بالمعروف و النهى عن المنکر؛ گناهانى که موجب نزول بلاست عبارتند از: یارى نکردن کسى که دادرس مى طلبد، کمک نکردن مظلوم، و امر به معروف و نهى از منکر را ضایع نمودن».
«و الذنوب التى تدیل الاعداء: المجاهرة بالظلم، و اعلان الفجور، و اباحة المحظور، و عصیان الاخیار، و الانقیاد الى الاشرار؛ گناهانى که دشمنان را پیروز مى کند عبارتند از: آشکارا ظلم نمودن، علنى مرتکب گناه شدن، حرام را حلال شمرند، در برابر نیکان سرکشى نمودن. و از اشرار و بدان، اطاعت کردن». «و الذنوب التى تعجل الفناء: قطیعة الرحم، و الیمین الفاجرة، و الاقاویل الکاذبة، و الزنا، و سد طرق المسلمین، و ادعاء الامامة بغیر حق؛ گناهانى که موجب تعجیل مرگ مى گردند عبارتند از: قطع رحم نمودن، قسم ناحق خوردن، سخن دروغ گفتن: زنا کردن، راههاى مسلمانان را بستن و به ناحق ادعاى رهبرى داشتن».
«و الذنوب التى تقطع الرجاء: الیأس من روح الله، و القنوط من رحمة الله، و الثقة بغیر الله تعالى، و التکذیب بوعد الله تعالى؛ گناهانى که موجب قطع امید مى گردد عبارتند از: مأیوس شدن از لطف خداوند، ناامید گشتن از رحمت خدا، به غیر خداوند متعال تکیه کردن و وعده هاى الهى را دروغ پنداشتن». «و الذنوب التى تظلم الهواء: السحر و الکهانة و الایمان بالنجوم و التکذیب بالقدر و عقوق الوالدین؛ گناهانى که آسمان را تیره مى سازند (و موجب سلب قدرت تشخیص حق از باطل مى گردند) عبارتند از: جادوگرى، پیشگویى، ایمان به ستارگان (بدین معنا که آنها را در سرنوشت انسان مؤثر دانستن)، قضا و قدر الهى را دروغ خواندن و عاق والدین شدن».
«و الذنوب التى تکشف الغطاء: الاستدانة بغیر نیة الاداء، و الاسراف فی النفقة، و البخل على الاهل و الاولاد و ذوى الارحام، و سوء الخلق، و قلة الصبر، و استعمال الضجر و الکسل و الاستهانة باهل الدین؛ گناهانى که موجب پرده درى مى گردند عبارتند از: قرض کردن با این نیت که آن را نپردازد، در مخارج زندگى زیاده روى نمودن، در پرداخت مخارج زندگى خانواده و فرزندان و نزدیکان بخل ورزیدن، بد اخلاقى، کم طاقتى، بى قرارى و تنبلى. و دینداران را خوار دانستن».
«و الذنوب التى ترد الدعاء: سوء النیة، و خبث السریرة، و النفاق مع الاخوان، و ترک التصدیق بالاجابة، و تأخیر الصلوات المفروضة حتى تذهب اوقاتها؛ و گناهانى که موجب برگشتن دعا مى شوند عبارتند از: نیت بد داشتن، در باطن، پلید بودن، با برادران دین، دورویى و نفاق نمودن، برادران دینى را با ترک اجابت، تصدیق نکردن. و نمازهاى واجب را به تأخیر انداختن تا وقتشان بگذرد».
بنابراین علاوه بر آثار و عواقب مشترک بین گناهان، آثار و محرومیت هایی هم وجود دارد که مربوط به برخی از گناهان خاص می باشند.
Sources :
مرتضی مطهری- آشنایی با قرآن- ج 3 صفحه 139-140
شیخ کلینی- الکافی- ج 2 صفحه 447-448
ابن فهد حلی- آیین بندگى و نیایش (ترجمه عدة الداعی)- صفحه 350-353