شرح دعاء الصباح
شرح دعای صباح حکیم ملاهادی بن مهدی سبزواری در نوع خود از کتب برجسته به شمار می رود، چه علیرغم چندین شرح که بر دعای صباح نوشته شده است، از نظر تاریخی اغلب پس از این شرح پدید آمده اند و حتی از نظر کیفی هم هیچکدام به پایه آن نمی رسد. دعای صباح به مفتاح الفلاح و مصباح النجاح موسوم است و به حضرت علی بن ابی طالب (ع) منسوب است. این کتاب دومین اثر حکیم سبزواری پس از کتاب مفصل شرح الاسماء در باب شرح دعاهای مشهور است. سبزواری در هفده رمضان 1267 آن را به پایان برده است و خود بر آن حاشیه نوشته است.
زندگینامه حاج ملاهادی بن مهدی سبزواری:
ملاهادی بن مهدی بن حاج میرزا هادی بن میرزا مهدی بن محمدصادق سبزواری در سال 1212 هجری قمری در سبزوار متولد شد. ایشان یکی از بزرگترین حکیمان و عارفان قرن 13 هجری قمری و از نامدارترین شاگردان و شارحان حکمت صدرایی است. حکیم سبزواری 7 ساله بود که پدرش مرد. در ده سالگی برای تحصیل به مشهد مقدس رفت و ده سال اقامت کرد. شهرت حکمای اصفهان او را برای تحصیل عرفان و فلسفه به اصفهان کشید و حدود هفت سال در آنجا اقامت کرد سپس به مشهد مراجعت کرد و در مدرسه حاج حسن به تدریس پرداخت. آنگاه عازم بیت الله شد. در مراجعت اجبارا دو سه سالی در کرمان اقامت کرد و به تربیت نفس و ریاضت پرداخت. در همه مدتی که آنجا بود به کمک خادم مدرسه به خدمت طلاب قیام کرد و بعد دختر همان خادم را به زنی گرفت و رهسپار سبزوار شد. قریب به چهل سال بدون آنکه حتی یک نوبت از آن شهر خارج شود در آنجا توقف کرد و به کار مطالعه و تحقیق و تدریس و تألیف و عبادت و ریاضت نفس و تربیت شاگردان پرداخت تا در عصر روز بیست و پنجم ذی الحجه سال 1289 قمری در سبزوار درگذشت. آرامگاه او در دروازه نیشابور سبزوار (اکنون معروف به فلکه زند) قرار دارد. حاج ملاهادی سبزواری در شعر و اسرار تخلص می کرد.
اساتید: حاج ملاحسین سبزواری، آقا محمد علی نجفی، حاج محمدابراهیم کلباسی و...
شاگردان: آخوند ملا محمد سبزواری، کاظم خراسانی، ادیب نیشابوری و...
آثار: اسرار الحکم، شرح مثنوی، شرح الاسماء و...
ساختاربندی کتاب:
حکیم سبزواری در این کتاب دعای صباح را به فقراتی تقسیم کرده است و در شرح هر فقره معمولا به نکات ادبی به خصوص از لحاظ لغوی و معانی و بیان و بدیع توجه خاص می کند و سپس به شرح ظاهر عبادت و آنگاه اغلب به تاویل و باطن عبادت می پردازد. حکیم سبزواری به تناسب فقرات دعا، مسائل و موضوعات فلسفی، کلامی و عرفانی را طرح می کند و با استفاده از آیات و روایات و اشعار فارسی و عربی و کلامات و عبارات بزرگان به بحث و نقد آراء می پردازد و در این کتاب نیز مثل شرح الاسماء بیش از کتب درسی مثل شرح منظومه منطق و حکمت، مجال بحث و تحقیق و نقد نظریات و تعرض به آرای دیگران دارد و با وجود این چون بنای خود در این کتاب به اختصار گذاشته است خواننده را برای اطلاعات بیشتر به کتاب شرح الاسماء ارجاع می دهد. مهمترین مباحث فلسفی و کلامی و عرفانی که در این کتاب به آنها پرداخته است عبارتند از:
- مباحث مربوط به فلک (فقره 5)
- راه های خداشناسی (فقره7)
- اقسام اتحاد و مجانست و تنزه حق تعالی از آن (فقره 8)
- کیف و اقسام آن (فقره 9)
- خواطر (فقره 10)
- اتحاد عاقل و معقول (فقره 10)
- رویت خداوند از نظر معتزله و اشاعره (فقره 11)
- علم حق تعالی به خود و به ماسوی (فقره 12)
- ربط حادث به قدیم (فقره 16)
- عصمت انبیاء (فقره 20)
- فتح (فقره 21)
- نفس و اطلاعات آن (فقره 28)
- ملائکه و حق و شیطان (فقره 28)
- کشف و اقسام آن (فقره 28)
- گناه (فقره 30)
- مغالطات (فقره 31)
- فقر و معانی آن (فقره 39)
- اراده و مشیت (فقره 45)
- قدرت از نظر متکلمان و حکیمان (فقره 49)
- خیر و شر (فقره 51)
- عمومیت قدرت خداوند (فقره 52)
- فرق نور حسی و نور وجود (فقره 62)
- غایت و غرض از ایجاد (فقره 62)
- وعاء موجودات و بقاء زمانی و دهری و سرمدی (فقره 67)
- موت و فناء (فقره 68)
این کتاب دارای 73 فقره و به زبان عربی است. در انتهای کتاب فهرست آیات، احادیث، اشعار فارسی و عربی، مذاهب، کتب، اعلام و... آورده شده است. این کتاب در سال 1375 توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
Sources :
ملاهادی سبزواری- شرح دعاء الصباح