رساله الحشر
این کتاب یکی از آثار و تألیفات محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی است. موضوع کتاب کلام و به زبان عربی می باشد. این کتاب با دو نام معرفی شده: 1- حشرالعوام فی معاد الاشیاء و حشرها 2- طرح الکونین و رفض العالمین؛ اما ملاصدرا خود برای آن نامی ننهاده است. در این رساله مباحث فلسفی در مورد اثبات و چگونگی معاد، حشر و بازگشت موجودات مطرح و تحقیق و تفصیل مسئله عقول را به کتاب «اسفار اربعه، باب عقل و معقول» ارجاع داده است. صدرالدین رساله را در جواب و درخواست یکی از پرسش کنندگان نگاشته که از او به اخی یاد می کند و معتقد است: حشر از آن آدمیان و زندگان نیست بلکه همه طبایع جماد و نبات نیز حشری دارند لذا ابتدا طبقات ممکنات را بدین شرح بر می شمرد: 1- طبقه نخست: مفارقات عقلی که جهان آنها جهان قضای الهی است
2- طبقه دوم: ارواح مدبر عقلی که تعلق به اجرام علوی و سفلی دارد
3- طبقه سوم: ارواح مدبر جزئی و نفوس خیالی که تعلق به اجرام سفلی دخانی و ناری دارند
4- طبقه چهارم: نبات و غیر نبات از لطایفی که به تحریک آن نفوس در اجسام متحرک سریان دارند
5- طبقه پنجم: ابعاد و اجرامی که اسفل السافلین دارند
سپس به حشر هر یک از این طبقات می پردازد و مطالب را در 8 فصل مرتب می کند.
زندگینامه صدرالدین شیرازی (ملاصدرا):
محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به صدرالدین و مشهور به ملاصدرا یا صدرالمتالهین در حدود سال 979 یا 980 هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدرش ابراهیم بن یحیی قوامی یکی از وزرای دولت صفویه و مردی با نفوذ و ثروتمند بود که با نهایت کوشش به تربیت و تعلیم یگانه پسر خود کمر همت بست. زندگانی ملاصدرا را می توان به سه دوره تقسیم نمود: 1- دوره طلبگی و تلمذ و بحث و مطالعه کتب قدما و آرای حکما در شیراز و اصفهان. در این دوره وی به تتبع و تفحص آرای فلاسفه و کلام و فلاسفه مشائی و اشراقی اشتغال داشت. 2- مرحله تهذیب نفس و ریاضت و مکاشفه در روستای کهک (در نزدیکی قم) که نهایتا به کشف حقایق ربانی و علوم الهی منجر گردید. 3- مرحله تألیف و تدریس در شیراز در مدرسه ای که الله وردی خان، والی فارس بنا نهاده بود. طی این دوره ملاصدرا تقریبا تمام آثار خود را تألیف کرد. ملاصدرا حکمت الهی و فلسفه اسلامی را وارد مرحله جدید کرد، وی در آنچه علم اعلی یا علم کلی یا فلسفه اولی با حکمت الهی خوانده می شود و تنها همین بخش است که به حقیقت، فلسفه است و فلسفه حقیقی خوانده می شود، مقام فلاسفه پیش را تحت شعاع قرار داد، اصول و مبانی اولیه این فن را تغییر داد و آن را بر اصولی خلل ناپذیر استوار کرد. آخوند تا پایان عمر در شیراز به تألیف و تدریس پرداخت و در این ایام هفت بار پای پیاده به مکه سفر کرد که در بازگشت از هفتمین سفر، در بصره در سال 1050 هجری قمری درگذشت.
اساتید: شیخ بهاءالدین عاملی مشهور به شیخ بهایی، میرداماد، میرابوالقاسم فندرسکی عارف و زاهد و ریاضی دان بی همتای آن عصر و...
شاگردان: ملاصدرا شاگردان بسیاری را تربیت کرد اما از مشهورترین آنها: ملامحسن فیض کاشانی و مولا عبدالرزاق لاهیجی بودند که هر دو علاوه بر داشتن سمت شاگردی، داماد وی نیز بودند.
آثار: الحکمة المتعالیه (اسفار اربعه)، شرح الهدایة، المبدا و المعاد، حدوث العالم، المشاعر، شرح شفا، الشواهد الربوبیه، اجوبة المسائل، تفاسیر بعضی از سوره های قرآن کریم و...
ساختاربندی کتاب:
این کتاب دارای هشت فصل به شرح زیر است:
1- فصل اول: در حشر عقول خالص (حشر العقول خاصه (با 4 برهان))
2- فصل دوم: در حشر نفوس ناطقه (حشر النفوس الناطقه)
3- فصل سوم: در حشر نفوس حیوانی (حشر النفوس الحیوانیه)
4- فصل چهارم: در حشر نبات و طبایع اجساد (حشر القوی النباتیه و غیر نباتیه)
5- فصل پنجم: در حشر جماد و عناصر (حشر الجمادات و العناصر)
6- فصل ششم: در بازگشت امور حسی طبیعی که دارای کون و فساد اند به جهان باقی (عود جمیع الحسیات)
7- فصل هفتم: در معاد هیولای نخستین و اجسام مادی (معاد الهیولی الاولی و الاجسام المادیه)
8- فصل هشتم: در آگاهی بر شرف این روش ما در اثبات معاد تمامی موجود حتی جماد و عناصر (وجه تعمیم المعاد لجمیع المذکورات)
این کتاب همچنین دارای یک مقدمه و یک خاتمه و وصیت است و در سال 1363 توسط انتشارات مولی در تهران منتشر گردیده است همچنین توسط محمد خواجوی ترجمه و تصحیح گردیده است.
Sources :
صدرالدین شیرازی- رساله الحشر
ناهید باقری خرمدشتی- کتاب شناسی جامع ملاصدرا