آداب و احکام ازدواج در دین هندویی (مراسم ازدواج)
مراسم غسل عروس
یکی از مهمترین مراسم پیش از ازدواج که در اتهروه ودا آمده است، غسل عروس است. در اتهروه ودا توصیه شده است که برهمن آب غسل عروس را تهیه کند. عروس دستمالی بر سر م یاندازد. پس از آن، در حالی که از قطعات وداها می خواند لباس می پوشد، آنگاه مراسم اصلی آغاز می شود.
آداب گردیدن به دور صخره
یکی از آدابی که در این مراسم انجام می شود، گردیدن به دور صخره است. این مراسم مربوط به اتهروه ودا است و در ریگ ودا نیامده است. در این مراسم عروس و داماد به گرد صخره می گردند و آرزوی فرزند و عمر دراز می کنند. سپس عروس پای خود را بر روی صخره می گذارد. داماد دست عروس را می گیرد و منتره های ودایی برای دور کردن شیاطین خوانده می شود. آنگاه عروس باید به همراه داماد در برابر آتش مقدس بنشیند و نیایش کند. سپس درباره عروس دعا می شود که خوشبخت شود، برای خانواده خدمت کند و صاحب فرزندان گردد. مراسم زفاف بلافاصله پس از انجام مراسم عروسی انجام می شود. در هنگام زفاف قطعاتی از ودا خوانده می شود. در پایان جامه های عروس و داماد به فرد روحانی داده می شود تا ارواح خبیث را از آنها دور کند. سپس فرد روحانی اورادی را بر عروس و داماد می خواند. این مراسم کم و بیش در ری گودا و اتهروه ودا به صورت مشابه وجود دارد و تنها در بعضی موارد در اتهروه ودا زمان ترتیب مراسم متفاوت است. گرفتن دست عروس توسط داماد، مهمترین بخش مراسم عروسی است.
مراسم ازدواج در دورۀ سوتره ها
توسعه ادبیات سوتر های در دورۀ 500پیش از میلاد تا 200 پیش از میلاد صورت گرفته است. آداب و شعائری که در دهرمه سوتره ها آمده است به دورۀ ودایی بازمی گردد، اما در اینجا از قوت و انسجام بیشتری برخوردار است. بر اساس دهرمه سوتره ها مراحل ازدواج، با مخاطراتی همراه است که باید آنها را با اعمال جادویی دفع کرد.
آداب و رسوم ازدواج در دین هندویی
آداب و رسوم ازدواج، روز عروسی و ترتیب آنها در دهرمه سوتره هایی مانند سنگهیانه، آپستمبه، کادیره، پاراسکاره، گبهیله، اسولایانه، مانوه و هیرنیه کشین مطرح شده اند. این آداب و رسوم و ترتیب آنها در این دهرمه سوتره ها تقریبا به طور مشابه آمده است. بر اساس این دهرمه سوتره ها این آداب و رسوم عبارتند از:
1) انتخاب روز فرخنده:
در مرحلۀ همسر گزینی، مرد روز فرخنده و مبارکی را برای خواستگاری انتخاب می کند تا بدین وسیله فرایند ازدواج، آغاز خوش و میمونی داشته باشد.
2) انتخاب عروس:
مسأله مهم در انتخاب عروس این است که عروس در وهله اول، باید از کاست خود مرد و چنانچه میسر نبود، از کاس تهای پایین تر وی باشد. اما اگر در نهایت نتوانست برای خود همسری بیابد، باید به همان روشی آمیزش هشت نوع خاک، دختری را برگزیند.
3) خواستگاری و مذاکرات جهت ازدواج:
در دورۀ ودایی، مرد اگرچه همسر خود را از پدر یا قیم وی خواستگاری می کرد، اما عقیده بر آن بود که در حقیقت این خدایان هستند که دختر را به مردم بدهند. اما در دورۀ سوتره ها مرد، دختر را از پدر یا قیم وی خواستگاری و دریافت می کند.
4) قربانی گزاری توسط داماد:
پس از مذاکرات و موافقت پدر یا قیم عروس، داماد در حضور آتش به قربانی گزاری می پردازد و خوراکی هایی را که خود آماده کرده است، به آتش تقدیم می کند.
5) رقص زنان:
پس از قربانی گزاری، زنان خویشاوند عروس و داماد به رقص و پایکوبی می پردازند.
6) غسل:
در دهرمه سوتره ها توصیه شده است که عروس در ابتدای مراسم عروسی غسل کند؛ چرا که فرض بر این است که عروس تحت تأثیر ارواح خبیث قرار دارد و این آب آنها را دور می سازد. هرچند این مراسم برای اولین بار در اتهروه ودا آمده، ودر ری گودا از آن ذکری به میان نیامده است، اما باید گفت که در دوره های اولیه نیز چنین رسمی معمول بوده است. در دهرمه سوتره ها آمده است که داماد برهمنان را به منظور تهیه آب غسل عروس می فرستد. این آب توسط یکی از دوستان عروس باید سه بار بر سر او ریخته شود، به طوری که تمام بدن او خیس گردد. امروزه غسل پیش از عروسی از اهمیت زیادی برخوردار است و دربیشتر نواحی هندوستان عروس و داماد پیش از ازدواج غسل می کنند.
7) لباس پوشاندن و تدهین عروس:
پس از غسل، داماد جامه ای نو به عروس تقدیم می کند و پس از نیایش او را تدهین می کند. عروس نیز پس از رفتن به خانۀ داماد او را تدهین می کند.
8) مراسم دست گیران:
مراسم دست در دست هم گذاشتن، دربارۀ ازدواج هایی که میان کاست های برابر صورت می گیرد، مجاز است. اما دربارۀ ازدواج هایی که در بین کاست های ناهمگون صورت می گیرد قانون ذیل صادق است درصورتی که دختری از طبقۀ کشتریه با مردی از طبقۀ بالاتر ازدواج کند، باید تیری در دست بگیرد و چنانچه، دختری از طبقۀ وایشیه با مردی از طبقۀ بالاتر ازدواج کند، باید سیخکی در دست بگیرد و اگر دختری از طبقۀ شودره با مردی از طبقه بالاتر ازدواج کند، باید لبۀ جامه داماد را بگیرد.
9) نیایش عروس:
در مانوه آمده است که عروس، هنگام عزیمت از خانه پدری به خانۀ داماد باید به نیایش بپردازد و از خدایان، خوشبختی و فرزندان نیکو مسألت کند.
10) سفر عروس به خانۀ داماد:
عروس پس از نیایش، همراه با داماد بر ارابه ای که با گل تزیین شده است سوار می شود. در این ارابه، آتش مقدس قرار داده می شود که در طول راه باید برافروخته بماند. این آتش، ارواح خبیث را که ممکن است در طول راه متعرض عروس و داماد شوند، دفع می کند. علاوه برآتش افروخته، آنچه باعث دور داشتن ارواح خبیث می گردد، منتره هایی است که عروس و داماد در طول راه می خوانند.
11) استقبال از عروس در خانۀ داماد:
پای عروس در هنگام ورود به خانۀ داماد، نباید با چارچوب در تماس پیدا کند. او باید به کمک خویشاوندان از چارچوب در عبور کند و فرد روحانی نیز باید این نکته را به ایشان خاطر نشان کند.
12) گردیدن به دور آتش و پا نهادن بر روی صخره:
در این هنگام، عروس دست داماد را می گیرد و به اتفاق هم سه دور گرد آتش می گردند و در هر بار، داماد از عروس می خواهد که پای راست خود را بر روی صخره بگذارد. سپس عروس و داماد غلۀ خشک به آتش تقدیم می کنند. اما بر اساس ماناوا عروس و داماد چهار بار به دور آتش می گردند و در هر بار، عروس و داماد هر دو، پای راست خود را بر روی صخره می گذارند. این مراسم مربوط به اتهروه ودا است و در ریگ ودا نیامده است. این عمل نماد وفاداری و پایبندی عروس نسبت به داماد و نیز استواری پیوند ایشان است.
13) برداشتن هفت گام:
در این مرحله، داماد از عروس می خواهد که هفت قدم به طرف شمال شرقی بردارد و در هر گام منتره ای بخواند. این رسم نماد برابری و دوستی است. عروس و داماد هر یک از این هفت گام را به منظور خاصی برمی دارند: گام اول برای سلامتی، گام دوم به منظور شادی و سرور، گام سوم به جهت کسب مال و مکنت، گام چهارم برای راحتی و آرامش، گام پنجم به منظور به دست آوردن گله، گام ششم برای جش نها و اوقات خوش، و گام هفتم جهت خوشی و سعادت.
14) نشستن عروس بر پشت گاو نر:
در این مرحله، عروس را بر پشت گاو نر سرخ مویی می نشانند و به او میوه می دهند. این امر، نماد باروری است. در صورتی که عروس آرزو داشته باشد که اولین فرزندش پسر گردد، پسربچه ای را در
دامان او می نشانند.
15) نگریستن به ستارۀ قطبی:
پس از نشستن عروس بر پشت گاو نر، عروس و داماد باید تا طلوع ستارۀ قطبی ساکت بنشینند. با ظاهر شدن ستارۀ قطبی، داماد آن را به عروس نشان می دهد و می گوید:«نسبت به من وفادار باش»، آنگاه عروس می گوید: «من ستاره قطبی را می بینم، باشد که از تو صاحب فرزند شوم».
16) زفاف:
زفاف آخرین مرحله ازدواج است. این مراسم در شب پنجم عروسی یا شب های پس از آن انجام می گیرد. اما پاراسکارا در این باره می گوید: عروس و داماد باید به مدت یک سال یا دوازده شبان هروز یا شش شبان هروز یا دست کم سه شبانه روز، از ارتباط جنسی بپرهیزند. از نظر او ایشان در این مدت باید از خوردن غذاهای نمکین اجتناب کنند و بر روی زمین بخوابند. پس از این مدت عروس، به بستر زفاف می رود. بعد از شب زفاف طی مراسمی، لباس های عروس برای تطهیر، به فرد روحانی داده می شود. پاراسکارا در فصل 9 می گوید: «درشب زفاف یعنی پس از غروب آفتاب و پیش از طلوع آفتاب روز بعد، آتش مقدس باید برافروخته شود. همانجا در فصل 11 آمده است: «در شب چهارم، داماد آتش را در خانه بر می افروزد و در سمت جنوب آن می نشیند و ظرف آبی را در طرف شمال آن قرار می دهد. سپس غذایی را که باید به آتش تقدیم شود، می پزد و در هنگام تقدیم آن به آتش، اینگونه نیایش می کند: «ای آگنی! آنچه در این زن باعث مرگ شوهر می شود، از وی دور کن، ای وایو! آنچه باعث می شود فرزند این زن بمیرد، از وی دور ساز. ای سوریه! آنچه در این زن باعث از بین رفتن گله می گردد، از وی دور کن. ای ایندره! آنچه در این زن باعث ویرانی خانه می گردد، از وی دور کن. ای گنده روه! آنچه در این زن باعث از بین رفتن نام و شهرت می شود، از وی دور کن». داماد با خواندن هر یک از این فرازها دست در ظرف آب می کند و بر سر عروس آب می ریزد. در کادیرا آمده است که پس از انجام این مراسم، عروس باید غسل کند. به این ترتیب با غسل عروس، آداب ازدواج پایان می پذیرد.
آداب و رسوم ازدواج در دوران جدید
البته قابل ذکر است که در دوران جدید، رسوم دیگری نیز با توجه به بهبود جایگاه زن در جامعۀ هندی متداول شده است که از آن جمله، دادن حلقه از سوی داماد به عروس است که نماد پیمان زناشویی است. بر این اساس، زن متعهد می شود که همواره نسبت به این پیمان ملتزم بماند. اهمیت ازدواج در دین هندویی تا آنجاست که این دین، تجرد را وضعیتی نامطلوب و اجتناب از ازدواج را گناه دانسته اند، بطوریکه تأکید می کند که انجام تکالیف و شعائر دینی مانند قربانی گزاری توسط مرد مجرد از سوی خدایان پذیرفته نمی شود. این دین در مسألۀ ازدواج همزمان دو هدف تولید مثل و دیگر ارضاء نیازهای عاطفی و جسمانی را دنبال می کند. بر این اساس، دین هندویی با آن که چند همسری را جایز می داند، اما ازدواج تک همسری را به ویژه در زمینۀ تأمین نیازهای عاطفی، بر ازدواج های دو یا چند همسری ترجیح می دهد. در آئین هندوئی، روابط زن و مرد تنها در قالب ازدواج مشروعیت دارد و هرگونه رابطۀ زن و مرد پیش از پیمان ازدواج و یا خارج از آن، زنا تلقی می شود و مجازات های سنگینی به دنبال دارد. دلیل این امر آن است که روابط خارج از چارچوب ازدواج، باعث بی بند و باری و در نتیجه از هم پاشیده شدن خانواده و آشفتگی در روابط اجتماعی می گردد.
Sources :
عبدالحسین لطیفی- دانشگاه آزاد اسلامی- واحد علوم و تحقیقات تهران- نیمسال نامۀ تخصصی پژوهشنامۀ ادیان- سال اول- شمارۀ اول- مقاله آداب و احکام ازدواج در دین هندویی
عبدالحسین لطیفی- دانشگاه آزاد اسلامی- واحد علوم و تحقیقات تهران- مقاله بررسی تطبیقی احکام و آداب ازدواج در ادیان هندوئی- مزدائی- یهودیت و مسیحیت