نماز در دین یهود (آداب و رسوم)
نحوه نماز خواندن یهودیان
یهودیان هنگام نماز خواندن به طرف بیت المقدس می ایستند و دست ها را روی سینه گذاشته و نماز مخصوص وقت را به جای می آورند، البته با تأنی و آرام و سکون و خیلی آهسته. هنگامی که به اسم خدا به زبان عربی می رسند (یهوه- ادونای- هشم) در حالی که دست ها را بر سینه دارند به رکوع می روند که این عمل در هر نماز پنج یا شش بار انجام می شود.
متن نمازهای سه گانه یهود
نماز صبحگاه:
خداوند حامی همه ی افتادگان است و همه ی خمیدگان را برپا می کند، چشمان همه به سوی تو منتظرند. تو به موقع به آن ها روزی می دهی. درب های رحمتت را می گشایی. آرزوی همه زندگان را برمی آوری. خداوند در همه ی طرقش عادل است و در همه ی اعمالش مهربان است. خداوند در آن روز اسرائیل را از دست مصریان نجات داد. اسرائیل مصریان را در کنار دریا مرده دیدند و هنگامی که ملت اسرائیل قدرت شگرف خداوند را بر علیه مصریان مشاهده کردند، از خداوند ترسیده و به خداوند و بنده ی او موسی ایمان آوردند. بعد از نماز صبح که البته بسیار مفصل است و این نوشته جای صحبت بیشتر را به ما نمی دهد دعاهای مخصوص در روزهای دوشنبه و پنج شنبه می خوانند.
نماز نیمروز:
خوشا به حال ساکنان خانه ی تو که دائما تسبیح می خوانند. خوشا به حال انسانهایی که قوت خود را از آن تو می دانند و طریق های تو در دل آنهاست به هنگام عبور از دره ی ناامیدی و گریه آن را چشمه سار می کنند و باران برکت آن را می پوشاند از کار نیکی به کار نیک دیگری می پردازند و هر یک از ایشان به سوی خدای صیون نظاره می کنند. بعد از خواندن نماز نیمروز یهودیان با جمله ی خداوندا لبانم را بگشا تا دهانم مدح تو را گوید به مدح و ستایش پروردگار می پردازند. «تو مقدسی و نام تو مقدس است و مقدسان تو را در تمام روز مورد ستایش قرار می دهند متبارک هستی، تو ای خدای قادر مقدس.»
نماز شامگاه:
ستارگان را در خط سیر خودشان به اراده ات مقرر می فرمایی. تو آفریننده روز و شبی. روشنایی را از پیش تاریکی و تاریکی را از پیش روشنایی دور می کنی روز را غروب کرده و شب را می آوری. روز را از شب جدا می سازی. خدای کهکشان ها نام توست ای خداوند پدید آورنده ی شام. تو متبارکی، قوم اسرائیل را با محبت و جاودانی دوست می داری تورات اوامر احکام، قوانین قضایی خویش را به ما تعلیم دادی، بنابراین خداوندا در موقعی که می خوابیم و در هنگامی که بر می خیزیم در قوانین تو تفکر می کنیم همیشه از فراگرفتن مطالب تورات و احکام و قوانین تو خوشحال و با نشاط می شویم زیرا آنها موجب حیات و طول عمر ما می باشد. بعد از نماز شامگاه که باز تنها به گوشه هایی از آن اشاره کردیم، مانند نماز نیمروز با جمله ی خداوندا لبانم را بگشا تا مدح تو را گویم. به مدح و ستایش خداوند می پردازند البته مدح و ستایش نماز نیمروز با شامگاه متفاوت است.
تفیلاهای ویژه در دین یهود
1- شبات (شنبه):
در شب و روز شنبه متن لحش و مقدمات و مؤخرات تفیلاها تغییر می کند و عمدتا به موضوع قداست روز شنبه اختصاص می یابند. همچنین صبح روز شنبه علاوه بر تفیلای شحریت یک نوبت تفیلای اضافی تحت عنوان «موساف» نیز خوانده می شود. صبح روز شنبه پس از تفیلای شحریت از تومار تورات که «سفر تورا» نام دارد یک بخش کامل قرائت می گردد. لازم به ذکر است که تورات شامل پنج کتاب حضرت موسی است و به پنجاه و چهار بخش موضوعی «پاراشا» به ترتیب تقسیم شده است که در هر هفته یک یا دو پاراشا قرائت می گردد و در پایان یک سال یک دوره قرائت آن کامل می گردد. همچنین عصر روز شنبه نیز در تفیلای مینحا بخش کوتاهی از سفر تورا قرائت می گردد. با غروب آفتاب روز شنبه متن تفیلای عرویت به شکل عادی و تنها با تغییراتی جزئی خوانده می شود.
2- روش حودش (اول ماه عبری):
در روزهای اول ماه عبری، علاوه بر اضافه شدن بخش مخصوص در لحش، پس از آن یک متن ویژه به نام «هلل» (به معنای تهلیل و سپاس از خداوند) قرائت بخش خاصی از سفر تورا و تفیلای موساف اضافه می شود.
3- اعیاد سه گانه و اول سال نو عبری:
در سه موقع از سال به مناسبت اعیاد ویژه مذهبی، شکل مراسم مانند روز شنبه تغییر می یابد و متن تفیلاها و قرائت تورات تفاوت هایی متناسب با آن عید مذهبی پیدا می کنند. علاوه بر آن که هلل نیز خوانده می شود. این اعیاد عبارتند از:
1- «پسح» و «شاووعوت» در بهار
2- «سوکوت» در ابتدای پاییز.
3- در دو روز اول سال نو عبری که «روش هشانا» نام دارند نیز مراسم و تفیلاها تغییرات ویژه ای (مشابه با شنبه و اعیاد سه گانه) پیدا می کنند.
4- یوم کیپور:
در دهمین روز از سال نو عبری، روزه بزرگ یهودیان برای طلب بخشش سالیانه واقع شده است که «کیپور» نام دارد. در شب و روز این مناسبت نیز کلیه تفیلاها و دعاها و مراسم همانند مناسبت های شبات تغییرات ویژه و متناسب با اهداف این روزه بزرگ پیدا می کنند. علاوه بر این، نوبت جدیدی از تفیلا به نام «نعیلا» پس از تفیلای مینحا و قبل از غروب آفتاب به مراسم این روز اضافه می شود.
5- سلیحوت، دعای بخشش:
از حدود 30 روز قبل از شروع سال نو عبری تا حدود یک هفته پس از آن، رسم است که یهودیان در نیمه شب یا سحرگاهان و قبل از تفیلای شحریت، به صورت جمعی به خواندن متونی می پردازند که در آن به کرات به استغاثه و طلب عفو از خداوند پرداخته می شود. هرچند که به طور شرعی این مراسم را می توان تا قبل از غروب نیز انجام داد، اما هدف اصلی آن بیدار شدن در شب و بهره مندی از حالات خاص شب بیداری و سحرخیزی است. این مراسم در شبهای شنبه یا سال نو برگزار نمی شود.
دعاهای غیر از تفیلا
غیر از نوبت های رسمی تفیلا، استفاده از نعمات جهان نیز عموما مستلزم ادای دعای ویژه ای تحت عنوان «براخا» یا برکت است. قبل از خوردن هر خوراکی یا نوشیدنی دعایی خاص گفته می شود. حتی برای بوئیدنی ها، پوشیدن لباس نو، انجام فریضه ای که شرع آن را دستور داده است (مانند استفاده از صیصیت و تفیلین) دعای خاص آن موضوع گفته می شود. مشاهده برخی پدیده های طبیعی مانند دیدن اولین شکوفه های درختان، دیدن ماه نو (از هفتم تا چهاردهم ماه قمری)، رعد و برق، رنگین کمان و غیره نیز انسان یهودی را ملزم به ادای دعا و شکرانه می سازد. حتی وضعیت های غم انگیز (از دست دادن بستگان درجه اول یا زیارت قبور) دعاهای خاص خود را دارند. رفتن به سفر یا بازگشت از آن، برخاستن از بستر بیماری یا آزادی از زندان و بسیاری از موارد دیگر، همگی دعا یا براخاهای مخصوصی دارند که تحت احکام معین ادا می شوند. در مورد خوراکی ها پس از استفاده نیز دعای شکرانه مخصوص خوانده می شود. موردی که تورات صریحا به آن اشاره کرده است، دعای پس از صرف غذا (با نان) است که «بیرکت همازون» نام دارد. ارزش این دعا را حتی از نوبت های رسمی تفیلا نیز بالاتر دانسته اند. این دعا نیز همانند تفیلا، اگر به صورت جمعی (3 نفر یا 10 نفر مرد بالغ) ادا شود، شکل های کاملتری به خود می گیرد و در اعیاد و مناسبت های مذهبی (مانند تفیلاهای ویژه) بخش هایی به متن اصلی آن اضافه می شوند. زبان تفیلاها و دعاها به لفظ عبری هستند و در موارد خاص (و بیشتر در مقدمات و موخرات) زبان «آرامی» نیز به کار می رود.
ذکر خواسته ها و دعاهای شخصی
طبق شرع یهود، هر گونه تغییر شکل در کلیات یا کلمات دعاها و تفیلاها ممنوع است. اما در بخش هایی از متن تفیلاها، نقاط خاصی جهت بیان درخواست های شخصی (حتی به زبان غیر یهودی) پیش بینی شده است. غیر از موارد ذکر شده، خواندن نوبت های تفیلا به صورت اضافی عموما منع شده است مگر با رعایت احکامی ویژه. هر چند روشن است که دعا و نیایش در هر زمان و مکان از انسان پذیرفته می شود و این خارج از چهار چوب تفیلا و دعاهای مدون مذکور است.
جایگاه نماز در آئین یهود با توجه به آیات و روایات
نماز در آئین یهود از نظر قرآن
در قرآن آمده وقتی حضرت موسی (ع) در راه رسالت الهی با همسرش از وطن هجرت نمود و سر به بیابان گذاشت و در تاریکی و ظلمت شب، به طوفان و باران برخورد کرد و به خاطر سختی ها و مشکلات فراوان دستخوش اضطراب و ناراحتی گشت، پروردگار مهربان برای آرامش او به او وحی نمود که: «اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلوة لذکری؛ همانا من الله هستم و معبودی جز من نیست، پس مرا عبادت کن و نماز را برای یاد من به پادار.» (طه/ 14) در این آیه پس از بیان عبادت خدای یکتا به حضرت موسی مسأله نماز یاد آوری شده است.
در آیه ای دیگر به موسی و برادرش هارون دستور داده شده که: «شما و پیروانتان در مصر منزل گیرید و خانه هایتان را قبله و معبد قرار دهید و نماز به پا دارید.» (یونس/ 87) در این آیه هم، خطاب به موسی و هارون به پا داشتن نماز مطرح گردیده است. همچنین قرآن در آیه 77 سوره بقره ضمن اشاره به پیمانی که از بنی اسرائیل گرفته شده نماز را به عنوان یکی از ارکان و مواد این پیمان شمرده است. «و اذ اخذنا میثاق بنی اسرائیل لاتعبدون الا الله و بالوالدین احسانا... و اقیموا الصلوة؛ و هنگامی که از بنی اسرائیل ما پیمانی گرفتیم که جز او را نمی پرستید و به پدر و مادر نیکی کنید.. و نماز را به پا دارید.» این آیه به طور آشکار از نماز به عنوان میثاق و پیمانی یاد کرده که از بنی اسرائیل، دوشادوش مسأله عبادت خداوند یکتا و نیکی به پدر و مادر و غیره گرفته شده است، که این خود بیانگر اهمیت مسأله نماز و شدت اهتمام به آن در شریعت آسمانی حضرت موسی (ع) است.
طبری در تفسیر خود در ذیل این آیه حدیثی را نقل می کند از قول امام باقر (ع) که فرمودند: «احبار یهود و منافقین، مردم را به اقامه نماز و دادن زکات فرمان می دادند ولی خود انجام نمی دادند پس خداوند فرمان داد به آن ها که با مسلمانان تصدیق کننده پیامبر باشند و اقامه نماز کنند و ...» در تأیید این مطالب که یهودیان باید نمازهایشان را در معابدشان اقامه کنند در کتاب «گنجینه تلمود» آمده است که: «علاوه بر عبادت ها و نمازهای فردی و خصوصی که انسان به وسیله آن حاجات خود را از خدا می طلبد نمازهای جماعتی نیز هستند که افراد موظف هستند در آن شرکت جویند. اهمیت نماز جماعت در گفته هایی مورد تأیید قرار گرفته است. که در اینجا برای نمونه مطلبی را به نقل از براخوت ـ 6 الف آورده دعا و نماز انسان فقط در صورتی مورد اجابت قرار می گیرد که در کنیسه خوانده شود. و درباره برگزاری نماز جماعت در کنیسه گفته شده است هر آن کس که در شهر او کنیسه ای وجود دارد و برای خواندن نماز بدانجا نمی رود وی را همسایه بد می خوانند و با شدت، این همسایگان بد را مورد نکوهش و مذمت قرار می دهد.»
نماز در آئین یهود از نظر روایات
در روایاتی هم که از ائمه (ع) به ما رسیده وجود نماز را در این شریعت آسمانی تأیید می کند. از جمله، روایتی است در ارشاد القلوب دیلمی که می گوید: «خداوند سبحان به حضرت موسی بن عمران (ع) وحی فرمود: ای موسی! اگر ببینی آن کسانی را که نماز می خوانند در تاریکی شب و خود را به من نزدیک می نمایند به حدی که گویی مرا می بینند و با من خطاب و تکلم می کنند، من به آن ها جلال و عزت می دهم.» و نیز در روایتی دیگر آمده است که خداوند به حضرت موسی (ع) می فرماید: «علیک بالصلوة فانها لی به مکان و لها عهد وثیق؛ بر تو باد نماز! زیرا آن جایگاهی خاص نزد من دارد و نزد من پیمانی محکم دارد.» در مورد چگونگی اقامه نماز در میان بنی اسرائیل، در کتاب اشعیا فصل چهل و پنجم آیه 24 معین شده، در بنی اسرائیل معمول بوده است که رکوع و سجود و تشهد و خم کردن زانویی نداشته و ندارند و جمیعا عباداتشان قاعدا، مربع نشسته و می نشینند و بسیار دو زانو نشستن را بد دارند و اعراض کرده و می کنند و بچه ها را از ابتدا از نشستن دو زانو منع می کنند، زیرا که مشتبه به صورت عبادت ما مسلمانان بوده است.
نمونه ای از دعاهای یهودیان
نمونه ای از دعاهای که دانشمندان تلمود نقل کرده اند و اکنون بخشی از نماز آنهاست عبارتند از: «ای خداوند خدای ما، میل و رضای تو بر این تعلق گیرد که به ما عمری دراز عطا فرمایی، عمری مشحون از صلح و سلامت، پر از نیکی و رحمت، آکنده از برکت، با معیشت و روزی حلال، همراه با تندرستی و نیروی جسمانی، قرین با ترس از خطای عمری که در آن خجالت و شرمندگی یافت نشود، عمری توأم با ثروت و عزت و سعادت، که در آن عشق به تورات و علم و دانش و ترس از خدا دل و جان ما را پر کند، و تو در آن، همه آرزوهای قلبی ما را به خوبی و خوشی بر آورده سازی.»
بالاخره در کتاب گنجینه تلمود چنین نتیجه گیری شده: «دانشمندان یهود دعا و نماز را چیزی بزرگتر و والاتر از در خواستی برای رفع احتیاجات مادی می دانند در عین حال که تقاضای زندگی جسمانی را از یاد نبرده اند. ایشان دعا و نماز را به عنوان واسطه ای برای ارتباط با خدا و گسترش پاک ترین و عالی ترین احساسات و انگیزه های طبیعی انسان به کار می برند. در نظر ایشان عبادت و خواندن دعا و نماز ورزشی روحانی است برای افزودن قدرت روان، بدین نیت که روح، نیروی فرمانده زندگی و ارباب و سرور جسم شود.»
از مجموع آنچه گفته شد به خوبی می توان دریافت که نماز در آئین یهود از دستورات قطعی و واجبی بوده که توسط حضرت موسی (ع) به مردم ابلاغ شده است. و خود آن حضرت اهتمام زیادی بر انجام آن داشته اند.
Sources :
انجمن کلیمیان ایران- کتاب تعلیمات دینی و فرهنگ قوم یهود- سال دوم راهنمایی- سال 81
رحمن دلرحیم- مقاله فلسفه نماز- انجمن کلیمیان ایران
سایت پایگاه رصد- مقاله نماز (تفیلا) در آیین یهود
عبدالعظیم رضایی- تاریخ ادیان جهان- جلد 2 و 3
آدین اشتاین سالتز- سیری در تلمود- مترجم باقر طالبی دارابی- مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب- 1383
راب آبراهام كهن- گنجینه تلمود- صفحه 103