پروژه و اهدافی که در این مدخل به دنبالشان هستیم
به طور کلی علم تاریخ و تاریخ پژوهی به سه صورت ارائه گشته است: 1- تاریخ نقلی 2- تاریخ تحقیقی 3- تاریخ تحلیلی
1- تاریخ نقلی: تاریخ نقلی خبر دادن و ثبت وقایع و حوادث سپری شده و آگاهی از اوضاع و احوال گذشتگان است. در این نوع تاریخ نگاری، مورخ و تاریخ پژوه، در صدد تحلیل وقایع و یا حتی اثبات صدق یا کذب هیچ خبری نیست. بلکه تنها به نقل تاریخ و واقعه ای که خود مشاهده کرده و یا از دیگری شنیده یا در آثار او دیده بسنده می کند.
2- تاریخ تحقیقی: تاریخ تحقیقی همان تاریخ نقلی است با این تفاوت که در آن پیرامون صحت و سقم یک خبر و رخ داد نیز بحث می شود و در آنجا که اختلاف بین آراء تاریخ نگاران وجود دارد، تاریخ پژوه تحقیقی، این اختلافات را بررسی کرده و با دلیل آوردن به اثبات یک نظر یا تقویت آن و تضعیف یا رد اقوال دیگر می پردازد.
3- تاریخ تحلیلی: تاریخ تحلیل یعنی مطالعه و تحلیل وقایع گذشته و بررسی چرائی حوادث، به طور مثال در بررسی جنگ احد؛ تاریخ نگار تحلیل، پس از مطالعه و بررسی ثبت های تاریخ نگاران نقلی و کاویدن در این متون، به سئوالات زیر پرداخته و پاسخی فراخور علم و تحقیق خویش ارائه می دهد: 1- چرا این حادث رخ داد 2- شرایط زمانی چه تاثیری در این رخ داد داشت 3- شرایط مکانی چه تاثیری در این حادثه ایفا می کرد 4- انسانهای موجود در این صحنه چه ویژگی های فردی و اجتماعی داشتند 5- به طور کلی چند دسته از آدمیان (با توجه به اخلاق و دین یا مولفه های دیگر) در این رخ داد شرکت جستند و...
با روشن شدن طرق اصلی فعالیتهای تاریخ پژوهی، هدف و نوع فعالیت ما نیز در این بخش که در صدد ارائه «تاریخ تحقیقی» هستیم روشن می شود. ما در بخش حاضر برآنیم که با ارائه تاریخی تحقیقی اولا از زوائد و اطاله کلام و ثانیا از سخن غیر مستند پرهیز نماییم، ضمن اینکه درصدد هستیم به بخش های جدید یا بخش هایی که به آنها کمتر توجه شده است، توجه بیشتری نماییم.
Sources :
صادق آئینه‌وند- علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی- جلد 1
ترجمه آذرنگ- تاریخ تمدن هنری لوکاس- ترجمه آذرنگ- صفحه 7
ابن منظور- لسان العرب- جلد 3
مستوفی- زبده التواریخ- جلد 1- صفحه 26