نزول سوره های جاثیه و احقاف
سوره جاثیه:
محتوای آیات: سوره جاثیه با عظمت قرآن و اهمیت آن آغاز می شود، سپس گوشه ای از دلائل تحید در برابر مشرکان را بازگو کرده و بعد از آن پاره ای از ادعاهای مادی گرایان را پاسخ می دهد. در بخش بعدی اشاره ی کوتاهی به سرنوشت بعضی از اقوام پیشین همچون بنی اسرائیل کرده و بعد از آن با آیاتی تهدیدآمیز گمراهانی که اصرار و پافشاری در گمراهی دارند را هشدار می دهد. در قسمت ششم دعوت به عفو و گذشت و در عین حال قطعیت و عدم انحراف از مسیر حق مطرح شده و در بخش پایانی نیز اشارات گویایی به حوادث تکان دهنده قیامت شده است. مکی یا مدنی بودن آیات: ظاهرا تمام آیات سوره مکی اند و لکن برخی آیه 14 را استثنا کرده و قائل به مدنی بودن این آیه شده اند. موضوعات تاریخی: در این سوره به موضوع تاریخی مهمی اشاره نشده است.
سوره احقاف:
محتوای آیات: محتوای این سوره را در هفت بخش می توان خلاصه کرد:
1- بیان عظمت قرآن 2- مبارزه قاطع بر ضد هر گونه شرک و بت پرستی 3- توجیه مردم در مساله معاد و دادگاه عدل پروردگار 4- بیان بخشی از داستان قوم عاد 5- اشاره به گسترش و عمومیت دعوت پیامبر (ص) تا جایی که غیر از انسانها طایفه ی جن را نیز شامل می شود. 6- تشویق مومنان و انذار کافران و ایجاد مبادی خوف و رجا 7- دعوت پیامبر اسلام (ص) به صبر و استقامت. مکی یا مدنی بودن آیات: ظاهرا تمام این سوره بجز دو آیه که در مکی یا مدنی بودن آنها اختلاف هست همه گی در مکه مکرمه نازل شده است. دو آیه مکذکور عبارتند از: «ام یقولون افتراه...» و آیه «قل ارایتم ان کان من عندالله..»
موضوعات تاریخی: امام رضا (ع) به نقل از اجداد بزرگوارش از امام حسین بن علی (ع) روایت کرده است که فرمود: مهاجر انصار نزد رسول اکرم (ص) اجتماع کردند و عرضه داشتند: «ای رسول خدا! شما با این همه واردین و مهمانهایی که از اطراف به سوی شما می آیند مخارج زیادی دارید فلذا مال و جان ما، همه در اختیار تو است و ما با کمال رغبت خوشحال می شویم اگر در آنها تصرف کنی و از خدا می خواهیم تو را اجر دهد، آنچه دلت می خواهد از این اموال خرج کن، هیچ حرجی بر تو نیست» امام حسین (ع) فرمود: «در این مورد بود که خدای تعالی، روح الامین را بر آن جناب نازل فرمود و وی به رسول خدا (ص) عرضه داشت: «ای محمد (ص) قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی.» یعنی «من از شما مزدی در برابر رسالتم نمی خواهم مگر همین را که بعد از من به خویشاوندان نزدیکم مودت و دوستی بورزید».
در این هنگام مهاجر وانصار بیرون رفتند و منافقین گفتن: «از تصرف در اموال ما چشم نپوشید مگر برای اینکه ما را به رعایت خویشاوندانش وادار کند» و این سخنی عظیم و افترائی بود که در مجلس آن جناب گفتند. و درباره همین افتراء بود که آیه شریفه «ام یقولون افتراه قل...» نازل شد. در ذیل آیه «و شهد شاهد من بنی اسرائیل..» نیز روایتی وارد شده که مربوط به اتمام حجت با یهودیان است روایت مذکور از این قرار می باشد:
از عوف ابن مالک اشجعی روایت شده است که گفت: روزی رسول خدا (ص) به راه افتاد من نیز در خدمتش بودم تا داخل معبد یهودیان شدیم، چون روز عیدشان بود، از ورود ماخوشان نیاد. پس رسول الله (ص) به ایشان فرمود: دوازده نفر یهودی داوطلب شوید و شهادت دهید به یگانگی خدا و نبوت محمد ابن عبدالله تا خدای تعالی عذابی که شامل حال تمامی یهودیان زیر آسمان شده از ایشان برطرف سازد. یهودیان همه سکوت کردند، وقتی یکی از ایشان داوطلب شد رسول الله (ص) مجددا پیشنهاد خود را تکرار کرد. ولی این بار دیگر کسی پاسخ نداد. بار سوم تکرار کرد، احدی اجابت ننمود. آن گاه پیامبر اکرم (ص) پرسید: «زیر بار نمی روید؟ پس بدانید به خدا سوگند، من حاشر و عاقب و مقضی هستم، چه ایمان بیاورید و چه تکذیب کنید». آن گاه بازگشت و من هم با او بودم، وقتی خواستیم از در خارج شویم، مردی از پشت سر آن جناب گفت: «ای محمد! همانجا که هستی بایست»، پس رو کرد به یهودیان و پرسید: «ای مردم یهود تاکنون که من در میان شما بودم، مرا چگونه یافتید؟» گفتند: «به خدا سوگند ما در بین خود مردی داناتر از تو به کتاب خدا و فقیرتر از تو و از پدرت و از جدت سراغ نداریم». آن مرد بعد از گرفتن این گواهی گفت: «پس بدانید من خدا را شاهد می گیریم. این محمد همان پیغمبری است که شما در تورات و انجیل نامش را یافته اید».
قوم یهود گفتند: «این را دروغ می گویی» و گواهی او را رد کرده و به او ناسزا گفتند. پس رسول خدا (ص) فرمود: «شما دروغ گفتید و سخن شما هرگز مقبول واقع نمی شود». آن گاه رسول خدا (ص) و من و آن مرد یهودی که نامش «ابن سلام» بود بیرون آمدیم، پس از مدتی آیه: «قل ارایتم ان کان من عندالله...» (احقاف /10) نازل شد. البته به این روایت ایراداتی وارد شده که باعث می شود نتوان خیلی به آن تکیه کرده و مورد استنادش قرار داد.
Sources :
سیدمحمدباقر موسوی همدانی- ترجمه المیزان- جلد 18
احمدعلی بابایی- برگزیده تفسیر نمونه- جلد 4
محمد ابن حبیب‌الله سبزواری- الجدید فی تفسیر القرآن المجید- جلد 6- 18