ذکوان بن عبد قیس انصاری (ذَکوانِ بنِ عَبدِ قِیسِ انصاری)
از اصحاب رسول خدا و شهید جنگ احد
پدرش: عبد قیس بن خلده... زریق، مادرش: از قبیله اشجع بود.
کنیه اش: ابی السبیع [ابوسبع] او از قبیله «خزرج» و از انصار مدینه بود.
به نقل بیشتر مورخین سال دهم بعثت پیغمبر، او و «اسعد بن زراره» اولین کسانی بودند از مردم مدینه، که برای پیمان بستن با قریش به شهر مکه آمدند و به دیدار «عتبة بن ربیعه» (از مشرکین مکه) که سابقه دوستی داشتند، رفتند تا برای جلب حمایت «عتبه» از آنها در مقابل قبیله «اوس» قرارداد ببندند، ولی «عتبه» در این ملاقات، خبر ظهور «محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب» را که از بزرگان و اشراف خانواده های مکه بود، به آنها داد و ابراز نگرانی از این موضوع نمود و گفت: «فعلا گرفتار محمد (ص)، شده است.» همین که «ذکوان» به همراه «اسعد بن زراره»، خبر رسالت پیغمبر را شنید، خدمت آن حضرت رفته و اسلام آورد و این، قبل از هجرت بود.
ذکوان، در پیمان عقبه اول و دوم، حضور داشت و به مکه آمد و سپس با آن حضرت، به مدینه هجرت کرد. سال 2 هـ ق در مدینه، در جنگ بدر حضور داشت و در رکاب پیامبر خدا (ص) شمشیر زد.
و سپس در سال سوم هجری، در جنگ احد، شرکت نمود.
«روضة الصفا» نقل می کند: چون مسلمانان از جنگ احد باخبر شدند، «ذکوان» با زنان و دخترانش وداع کرد، آنها گفتند: «یا اباالسبع، دولت دیدار کی خواهد بود؟» جواب داد: «به روز قیامت» و در این جنگ، آنچنان جهادی کرد و مجاهدت ها نمود تا به درجه شهادت رسید.
آن روز «32 ماه از هجرت پیغمبر می گذشت» و ماه شوال بود. باید گفت که این صحابی، جزو دو گروه مهاجر و انصار می باشد. مقام او در نزد پیغمبر آنچنان والاست که آن حضرت فرمود: «هر کس دوست دارد مردی را ببیند که بر سبزه بهشت می خرامد، به «ذکوان» نگاه کند.» (حبیب السیر در کتاب معارف و معاریف)
چون جنگ به پایان رسید، رسول خدا (ص) فرمود: «آیا کسی از حال «ذکوان» خبر دارد؟»
علی بن ابیطالب فرمود: «در جنگ من دیدم که سواری بر اسب به دنبال او می رفت و می گفت: مرا نجات مباد اگر تو نجات یابی و یکدفعه بر او حمله کرد و شمشیر بر او فرود آورد. و من آن سوار را تعقیب کردم و چنان شمشیری به او زدم، (ظاهرا پایش از ران قطع شد، طبقات ابن سعد) و او را به زمین افکندم. نام این مرد «ابوالحکم بن اخنس بن شریق... ثقفی» و قاتل ذکوان بود.»
Sources :
محمد بن سعد- طبقات ابن سعد
رسول جعفریان- تاریخ سیاسی اسلام
سید هاشم محلاتی- زندگانی حضرت محمد
سید مصطفی حسینی دشتی- معارف و معاریف