بدیل بن ورقاء خزاعی ازدی (بُدَیلِ بنِ وَرقاء خُزاعی اَزدی)
از اصحاب کهنسال پیامبر اکرم (ص) و چهره های موثر در تاریخ صدر اسلام.
بیوگرافی خانواده
پدرش: ورقاء بن عبدالعزی... ربیعة الخزاعی!
کنیه اش: «ابوعبدالله» و به قولی «ابوعمرو»
پسرانش:
1- نافع، که در حیات پدرش، در گروه یاران رسول خدا (ص) در نبرد «بئر معونه» شهید شد.
2- عبدالله، که در غزوات «حنین، تبوک، طائف» جزو یاران پیغمبر شرکت داشت و از فاتحان اصفهان در سال 32 هـ.ق، بود و در جنگ صفین، در گروه یاران امام علی (ع) شهید شد.
3- عبدالرحمان [عبدالحرمان]، در زمان رسول خدا (ص)، خدماتی به اسلام و مسلمین نمود و در زمان حضرت علی بن ابیطالب (ع)، چون برادرش در جنگ صفین، در رکاب آن حضرت شهید شد.
برخی از منابع تاریخی، نام های «محمد، عثمان و مسلمه»، را جزو فرزندان «بدیل» ذکر کرده اند. بدیل، از بزرگان قبیله «خزاعه» بود و در مکه ساکن و قبل از ظهور اسلام، در بین همه مردم مکه و قبیله اش، احترام و موقعیت خاصی داشت.
قبیله خزاعه نیز، در زمان جاهلیت و هم در اسلام، هواخواه پیامبر (ص) بودند و از زمان صلح «حدیبیه» هم پیمان مسلمانان گشته و بعد از بازگشت پیغمبر (ص) از حدیبیه، بیشتر آنها، مسلمان شدند.
زندگی سراسر افتخار
از زندگی قبل از اسلام او، چندان اطلاعی در دست نیست، گفته شده که او اولین کسی بود که در مکه، خانه مربع شکل ساخته و برای آن پنجره و دریچه هایی تعبیه کرد، در حالی که، مکیان به احترام آن خانه، چنین نمی کردند.
نام او، از اوایل بعثت پیامبر (ص)، به ویژه از سال هشتم در «صلح حدیبیه» در تاریخ اسلام بیشتر مطرح می شود. قریش در این واقعه، او را به نمایندگی، خدمت پیغمبر (ص) فرستادند. هر چند که به سخنانش اعتماد نکرده و او را متهم به سازش با آن حضرت نموده و تعابیری چون: «عیبه نصح رسول الله، رازدار یا امین سر پیغمبر خدا (ص)» و «قعید حبه؛ او بر دوستی پایدار است»، برایش به کار بردند. که این خود، روابط نزدیک او با پیامبر (ص) را مؤید است.
مورخان درباره زمان مسلمان شدن او، اختلاف نظر دارند، به دلیل تمایل و علاقه او به پیغمبر و اصحاب، عده ای آن را قبل از فتح مکه دانسته و برخی معتقدند که او در آستانه فتح مکه اسلام آورد و قبل از آنکه، پیغمبر (ص) وارد شهر شود، به قولی همراه «ابوسفیان بن حرب» و حکیم بن حزام توسط عباس عموی پیغمبر (ص) خدمت آن حضرت رفته و مورد لطف و عنایت قرار گرفتند و مأمور شدند تا اهالی مکه را نیز، به اسلام دعوت کنند. در همان روز فتح مکه، خانه اش، محل امنی بود و عده ای از قریش به آنجا پناه بردند. رسول خدا (ص) در جمادی الاخر سال 8، نامه ای برای او فرستاد و خزاعه را ستود. (بدیل بعدا این نامه را به یکی از فرزندانش سپرد و گفت: مادام که این نامه با شماست، خیر و برکت با شما خواهد بود؛ این نامه به خط حضرت علی بن ابیطالب (ع) بود.)
بدیل به همراه پیامبر (ص) در غزوات «حنین، طائف و تبوک» شرکت کرد. در جنگ حنین، به فرمان پیامبر (ص) سرپرست اسیران قبیله «هوازن» شد و بعدا اسرا و غنائم را در «جعرانه»، تقسیم کرد. در «غزوه تبوک»، مأمور بسیج قبیله «بنی کعب»، برای جنگ با رومیان شد.
در «حجة الوداع» حاضر بود و از طرف پیامبر (ص)، موظف شد که در «منی»، در جمع حاجیان، حرمت روزه را در ایام تشریق (سه روز بعد از عید قربان) اعلام کند و بگوید که: این سه روز، روزهای خوردن و آشامیدن است!
فرزندانش همگی، منشأ خدماتی در صدر اسلام بودند. یکی از آنان «نافع» که قبل از پدرش مسلمان شده و همراه دیگر مسلمین در جنگ «بئر معونه»، شرکت نمود و به شهادت رسید. در مورد دیگر پسرانش، ذکر مختصری در اوایل مطالب، شده است.
تاریخ تولد و زمان مرگ «بدیل» مشخص نیست، اما تمام مورخین، سن او را در زمان فتح مکه 97 سال گفته و تا آن موقع، موی سیاهی بر چهره اش بود که رسول خدا (ص) او را بر این امتیاز، ستود و برایش دعا نمود و از خدا، سعادت و رستگاری فرزندانش را طلب کرد!
از این رو، عمرش را حدود 99 یا 100 سال تخمین زده و در زمان حیات پیغمبر (ص)، از دنیا رفته است.
به برکت دعای پیامبر (ص) فرزندان و عده زیادی از نوادگانش، به رستگاری دنیا و آخرت رسیدند نیز بعضی از روات و علما و شعرای نامدار از نسل او بوده اند.
از جمله: دعبل بن علی خزاعی، شاعر معروف و شیخ ابوالفتوح رازی که خود در تفسیر آیه 163 سوره آل عمران و آیه 25 سوره فتح، سلسله نسبش را به او می رساند.
Sources :
ابن سعد- طبقات ابن سعد
سید مصطفی حسینی دشتی- معارف و معاریف
دائره المعارف بزرگ اسلامی به نقل از: اسد الغابه، ذیل الکاشف، و دهها منبع دیگر.
دانشنامه جهان اسلام
دائره المعارف تشیع از رجال شیخ طوسی، اعیان الشیعه.
جعفر سبحانی تبریزی- فروغ ابدیت- جلد 2