تفاوت بین موسیقی روحانی و غیر روحانی در ارزش
عده ای معتقدند، موسیقی هایی که موجب تأثرات و هیجانات روحانی می گردد، باید از آن نوع موسیقی هایی که موجب تهییج شهوات و خود خواهی و انتقام جویی و سلطه گری و یا پوچ گرایی و بدبینی می باشند، تفکیک نمود؛ زیرا نوع اول موجب تلطیف و تقویت و اشتیاق نفس به عالم ملکوت می گردد، و این امر مطلوب همه وارستگان و تکامل یافتگان می باشد. گفته می شود سماع عرفانی از این نوع است.
در این مورد می توان گفت: عمده جذابیت و لذت موسیقی و انبساط آوردن آن، معلول سلب هشیاری به واقعیت های درون ذات و برون ذات و همچنین سلب اختیار به معنای «سلطه و نظارت شخصیت به دو قطب مثبت ومنفی کار یا هر موقعیتی است که شخصیت آدمی در آن قرار می گیرد و باید با روشنایی واحساس بایستگی یا شایستگی» آن موقعیت را برگزار نماید، در حالی که موسیقی ها حتی روحانی ترین آنها با دو حقیقت مزبور ( هشیاری و اختیار) سازگار نیست و این اصل را همه ما می دانیم که هیچ حرکت ناهشیارانه و جبری نمی تواند تکاملی باشد، اگرچه با نظر به عوامل گوناگون دارای لذت و جذابیت بوده باشد.
جنبه تخدیری موسیقی را نیز می توان در نظر گرفت، لذا اگر در حال جذبه موسیقی ذکر الله اکبر را به زبان بیاوریم، هیجان و تأثر از موسیقی، مانع آن خواهد بود که ما معنای آن ذکر مقدس را بطور معین و مستقیم درک کنیم و با همه قوای مغزی و روانی متوجه آن باشیم.
مستملی بخاری به این قضیه اعتراف نموده می گوید:
«گروهی از این طایفه، سماع را بر آن وجه روا داشته اند که بی اختیار باشد. اما چون اختیار پدیدآید، آن سماع را معلول (مضر) داشته اند، یا دانسته اند».
Sources :
محمدتقی جعفری- موسیقی از دیدگاه فلسفی و ورانی- صفحه 57-56