حکومت های شمال شبه جزیره عربستان
در قسمت شمالی و شمال غربی شبه جزیره آن جا که در ساحل دریای متوسط قرار دارد چون از ریزش باران برخوردار است و نیز بخاطر موقعیت تجارتی که دارد، دولت هایی تأسیس شده است. قسمتی از شمال شبه جزیره که از منتهی الیه خلیج عقبه تا وادی ألعربه امتداد دارد، سرزمین نبطیان بوده است. نبطیان گویا در حدود سده ششم پیش از میلاد مسیح از بیابان های عربستان بدان نقطه رفته اند. پس از سقوط دولت بابل حکومتی تأسیس کردند و در پایان سده چهارم پیش از میلاد (احتمالا حدود سال 320) هنگامی که بر اثر حمله اسکندر سلطه دریایی سبائیان از میان رفت دولت نبطیان قوت گرفت، از جمله آن که راه تجارتی را که از وادی سرحان می گذشت به دست گرفتند.
مرکز حکومت نبطیان «پترا» نام داشت که واژه ای است یعنی یونانی و معنی آن سنگ است. نبطیان خانه های خود را در کوه می کندند و شاید از این جهت آن جا را بدین نام نامیده اند و گویا اسم عربی آن محل حصن سلع بوده است. آثار خانه های این مردم در وادی موسی بر فراز جبل هارون که اکنون جزء کشور اردن است باقی است. حکومت نبطیان تا آغاز سده دوم میلادی دوام یافت و به سال 106 پس از میلاد امپراتوری روم این منطقه را جزء متصرفات خود کرد. پترا چنان که نوشتیم در دوره اقتدار نبطیان موقعیت مهم بازرگانی داشت و نقطه اتصال راه بازرگانی خلیج فارس و دریای مدیترانه بود.
در سده سوم میلادی بر اثر جنگ های بین شاهنشاه ساسانی و امپراتور روم نیز بر اثر مداخله حبشه در جنوب عربستان، رفت و آمد کشتی ها در اقیانوس هند کاهش یافت. نتیجه آن که در مقابل راه دریایی، راه تجارتی دیگری از خشکی و در بیابان های عربستان رونق یافت و براثر این تغییر پالمیرا که نام دیگر آن تدمر است جای پترا را گرفت.
تدمر
تدمر یا پالمیرا، که ویرانه های آن در 225 کیلومتری شمال شرق دمشق باقی است، از مرکزهای مهم جاده بازرگانی آن روزگار است. معروف است که این شهر را سلیمان پیغمبر (ع) ساخته است. تدمر چون علاوه بر پایگاه تجارتی موقعیت نظامی خاصی نیز داشت، در جنگ های ایران و روم مورد توجه رومیان قرار گرفت و اندک اندک تحت حمایت رومیان در آمد.
در قرن سوم میلادی فرمانفرمای تدمر، اذینه که با بیرون راندن سپاهیان ایران از سوریه و آسیای صغیر کمک های شایانی به رومیان کرده بود، پس از اسیر شدن والرین به دست شاه ساسانی (260 م) جانشین امپراتور در متصرفات روم شرقی گردید، و کشور وسیعی شامل بین النهرین، سوریه و قسمتی از آسیای صغیر و حتی مصر تأسیس کرد. پس از مرگ اذینه (266 م)، زن او، زنوبیا، یا زباء بنام پسر خود به پادشاهی رسید و در سال 270 م بنام پسرش سکه زد. ولی اورلیانس که در این هنگام به امپراتوری روم رسیده بود به تدمر حمله کرد (272 م). در این گیر و دارها زباء اسیر و به روم فرستاد شد و در آنجا درگذشت و تدمر دیگر رونق نخستین خود را نیافت.
Sources :
سیدجعفر شهیدی- تاریخ تحلیلی اسلام- صفحه 22-19