شناخت علمی و شناخت فلسفی از نظر اسپنسر
عده ای قائل به فلسفه علمی هستند. این اشخاص قائل به مراحل شناخت می باشند، ولی به این صورت که می گویند: ما سه مرحله شناخت داریم:
1- مرحله احساس (اینها مثل کانت نمی گویند که صورت احساس را ذهن می دهد، بلکه می گویند در مرحله احساس، یک مرحله از کار شناخت تمام می شود).
2- مرحله علم یا مرحله شناخت علمی همان شناختی که علوم به ما می دهد، مثلا در علم حساب به یک سلسله مسائل، شناخت پیدا می کنیم، در زیست شناسی، فیزیک، فلسفه، تاریخ و علوم دیگر به یک سلسله مسائل دیگر شناخت پیدا می کنیم، ولی این مسائل علمی، تا به شکل مسائل علمی است و در دیواره علم ها محبوس و محدود است، یک مرحله متوسط است. انسان یک مرحله عالی تر و بالاتر از این دارد.
3- مرحله سوم این است که فلسفه علمی می سازد و درجه معرفتش بالا می رود. اما چطور فلسفه علمی می سازد؟
یک نظریه مثلا مربوط به فیزیک است و نظریه دیگری مربوط به شیمی و یا علم دیگر، بعد یک فیلسوف، یک مغز متفکر، قاعده این علم را با قاعده علم یا علوم دیگر در کنار یکدیگر قرار می دهد و از اینها یک قاعده کلی تر و عمومی تر که شامل همه اینها باشد به دست می آورد. این می شود فلسفه. فلسفه، از ضوابط علمی، یک قاعده کلی تر و برتر و بالاتر درست می کند. مثل قانون تکامل. جامعه شناسی را مطالعه می کنند به تکامل برمی خورند، زیست شناسی را مطالعه می کنند به تکامل برمی خورند، بعضی علوم دیگر مثل زمین شناسی و آسمان شناسی را ممکن است مطالعه کنند و به تکامل بر بخورند، بعد می گویند قانون کلی جهان تکامل است.
همانطور که علم نسبت به احساس (در مرحله بالاتری است): شما جزئیها را حس می کنید، مثلا یک قطعه آهن را آزمایش می کنید و می بینید در حرارت انبساط پیدا می کند، آهن دیگری را آزمایش می کنید، می بینید انبساط پیدا می کند، یا برای یک بیماری دارویی را آزمایش می کنید می بینید مؤثر است، همینطور برای بیماریهای دیگر آزمایش می کنید، می بینید مؤثر است، آنگاه یک قاعده کلی علمی به دست می آورید.
پس معرفت و شناخت، سه مرحله ای است: مرحله احساس، مرحله علم و مرحله فلسفه.
این نظریه در درجه اول مربوط به فیلسوف معروف انگلیسی هربرت اسپنسر است؛ کسی که فرق میان فلسفه و علم را در بالا رفتن درجه معرفت می داند، نه در اختلاف مسائل. نمی گوید که نوع مسائل فلسفی با نوع مسائل علمی متفاوت است و نوع مسائل فلسفی از قلمروی مسائل علمی بیرون است؛ بلکه می گوید همین مسائل علمی یک درجه که بالاتر می رود، اسمش می شود مسائل فلسفی.
Sources :
مرتضی مطهری- شناخت- صفحه 93-92