امام رضا علیه السلام و مسأله ولایت جائر
مسئله ای در فقه وجود دارد که "ولایت جائر" یعنی قبول پست از ناحیه ظالم نام دارد. قبول پست از ناحیه ظالم فی حد ذاته حرام است، ولی فقها گفته اند همین که فی حد ذاته حرام است، در مواردی مستحب می شود و در مواردی واجب.
نوشته اند اگر تمکن از امر به معروف و نهی از منکر (که امر به معروف و نهی از منکر در واقع یعنی خدمت) متوقف باشد بر قبول پست از ناحیه ظالم، پذیرفتن آن واجب است.
منطق هم همین را قبول می کند، زیرا اگر بپذیرید، می توانید در جهت هدفتان کار کنید و خدمت نمایید، نیروی خودتان را تقویت و نیروی دشمنتان را تضعیف کنید. اهل مسلک های دیگر نیز اینگونه قبول پست از دشمن و ضد خود را انکار کنند. می گویند بپذیر ولی کار خودت را بکن.
ما می بینیم در مدتی که امام رضا (ع) ولایتعهدی را قبول کردند کاری به نفع آنها صورت نگرفت، به نفع خود حضرت صورت گرفت. صفوف، بیشتر مشخص شد. به علاوه حضرت در پست ولایتعهدی به طور غیر رسمی شخصیت علمی خود را ثابت کرد که هیچوقت دیگر ثابت نمی شد.
در میان ائمه معصومین (ع)، به اندازه ای که شخصیت علمی حضرت رضا و امام علی (ع) و امام صادق (ع) ثابت شده است، شخصیت علمی هیچ امام دیگری ثابت نشده است.
حضرت امیر به واسطه همان چهار پنج سال خلافت، آن خطبه ها و آن احتجاجات که باقی ماند و حضرت صادق به واسطه آن مهلتی که جنگ بنی عباس و بنی امیه با یکدیگر به وجود آورد که حضرت حوزه درس چهار هزار نفری تشکیل داد.
حضرت رضا نیز برای همین چهار صباح ولایتعهدی و آن خاصیت علم دوستی مأمون و آن جلسات عجیبی که مأمون تشکیل می داد و از مادیین گرفته تا مسیحیت ها، یهودی ها، مجوسی ها، مکتب صائبی و بودائی ها، علمای همه مذاهب را جمع می کرد و حضرت رضا را می آورد و حضرت با اینها صحبت می کرد، و واقعا حضرت رضا در آن مجالس هم شخصیت علمی خود را ثابت کرد و هم به نفع اسلام خدمت نمود. در واقع از پست ولایتعهدی یک استفاده غیر رسمی کرد، آن شغل ها را نپذیرفت ولی استفاده این چنینی هم کرد.
Sources :
مرتضی مطهری- سیری در سیره ائمه اطهار- صفحه 206-205