نظریات مختلف درباره ترکیب جامعه
در خصوص اینکه آیا جامعه وجود اصیل و عینی دارد و ترکیب آن چگونه ترکیبی، می توان به چهار نظریه کلی اشاره کرد:
1) نظریه اول: ترکیب جامعه را ترکیب اعتباری صرف می داند، یعنی جامعه وجود اصیل و عینی و حقیقی ندارد، بلکه وجود آن اعتباری و انتزاعی است بلکه آنچه اصیل، عینی و حقیقی است فرد می باشد این نظریه «اصاله الفردی»، محض است.
2) نظریه دوم: ترکیب جامعه را ترکیب صناعی می داند. در مرکب صناعی اجزاء افراد، هویت خود را از دست نمی دهند ولی استقلال اثر خود را از دست می دهند. این نظریه نیز "اصاله الفردی" است. و رابطه افراد حقیقی نبوده بلکه رابطه آنها مکانیکی می باشد.
3) نظریه سوم: ترکیب جامعه را ترکیب حقیقی می داند از نوع مرکبات طبیعی، در این مورد، افراد انسان هر کدام با سرمایه ای فطری و سرمایه ای اکتسابی از طبیعت وارد زندگی اجتماعی می شوند و روحاً در هم ادغام و پیوست روحی جدید می یابند، اما از آن جهت که "کل" و مرکب به عنوان یک "واحد واقعی" وجود ندارد، با سایر مرکبات طبیعی متفاوت است، یعنی در سایر مرکبات طبیعی ترکیب، حقیقی است، زیرا اجزا در یکدیگر تاثیر و تاثر واقعی دارند و هویت افراد و هویت مرکب جدید هویتی دیگر می گردد. اما در ترکیب جامعه و فرد. افراد جامعه، هر چند صورت جدیدی می یابند اما به هیچ وجه کثرت افراد تبدیل به وحدت جامعه نمی شود و "انسان الکل" به عنوان یک واحد واقعی که کثرت ها در او حل شده باشد وجود ندارد. انسان الکل همان مجموعه افراد است و وجود اعتباری و انتزاعی دارد. در این نظر هم فرد اصیل است و هم جامعه و هر چند جامعه نیرویی دارد، غالی بر نیروی افراد، اما این نیرو مستلزم مجبور بودن افراد در مسائل انسانی و امور اجتماعی نیست.
4) نظریه چهارم: جامعه را مرکب حقیقی می داند که از مرکبات حقیقی بالاتر است. زیرا در مرکبات حقیقی افراد قبل از ترکیب هویتی مستقل دارند ولی در این نحوه ترکیب افراد جامعه، در مرحله قبل از وجود اجتماعی، هیچ هویت انسانی ندارند بلکه همانند ظرف خالی تنها استعداد پذیرش روح جمعی را دارند و قطع نظر او از وجود جمعی، حیوانی محض می باشند که تنها استعداد انسانیت را به نحو بالقوه دارا می باشند. این نظریه "اصاله الاجتماعی" محض می باشد.
Sources :
مرتضی مطهری- جامعه و تاریخ- صفحه 29-24