اهمیت شرایط اقتصادی، مادی و تولیدی در اندیشه مارکسیستی
در کتاب مارکس و مارکسیسم از رساله نقد اقتصاد سیاسی کارل مارکس نقل می کند که: "انسانها در تولید زندگیشان وارد روابط ضروری و معینی می شوند که مستقل از اراده آنهاست. آن روابط تولیدی با درجه معینی از تکامل و توسعه نیروهای مادی مطابقت دارد. مجموع این روابط روبنای اقتصادی اجتماع را تشکیل می دهد، یعنی پایه واقعی که بر روی آن یک روبنای حقوقی و سیاسی که با شکلهای معینی از شعور اجتماعی مطابقت دارد ساخته می شود. در زندگی مادی، شیوه تولید تعیین کننده پویه زندگی اجتماعی، سیاسی و روشنفکری می باشد، این شعور بشر نیست که تعیین کننده وجود اوست، بلکه برعکس، وجود اجتماعی اوست که تعیین کننده شعورش می باشد."
و هم در آن کتاب از نامه مارکس به آننکوف نقل می کند: "وضعی از توسعه قوای تولیدی انسانها را در نظر بگیرید. در برابر آن، شکلی از بازرگانی و مصرف وجود خواهد داشت. درجه ای از توسعه تولید بازرگانی و مصرف را در نظر بگیرید، و شکلی از ترکیب اجتماعی، سازمان خانواده، صنفها یا طبقات و به طور خلاصه از جامعه مدنی وجود خواهد داشت."
پییتر نظر مارکس را اینچنین توضیح می دهد: "و بدین ترتیب، مارکس جامعه را به بنایی تشبیه می کند که زیر بنا و شالوده آن را قوای اقتصادی و روبنای آن را (یعنی خود بنا را) افکار و آداب و رسوم و نهادهای قضایی، سیاسی، مذهبی و غیره تشکیل می دهد. همانطور که وضع یک ساختمان به وضع پی و اساس آن بستگی دارد، اوضاع اقتصادی (روابط تولیدی) نیز به اوضاع فنی وابسته است. همچنین چگونگی افکار و رسوم و نظام سیاسی نیز هر یک تابع وضع اقتصادی است."
و نیز همان کتاب به نقل از لنین (در کتاب مارکس و انگلس) از سرمایه جلد سوم نقل می کند: "شیوه تولید نمودار فعالیت انسان در قبال طبیعت و فرآیند فوری تولید زندگانی وی و به دنبال آن نمودار شرایط اجتماعی و مفاهیم فکری ناشی از آن است."
ایضا در پیشگفتار "نقد اقتصاد سیاسی" می گوید: "پژوهشهایم این اندیشه را در من پدید آورد که روابط قضایی و شکلهای گوناگون دولت نه می تواند به خودی خود پدید آمده باشد و نه ناشی از به اصطلاح تحول عمومی فکر بشر باشد، بلکه این روابط و این صور گوناگون از شرایط مادی موجود ریشه می گیرد. کالبدشناسی جامعه را باید در اقتصاد سیاسی جستجو کرد."
مارکس در کتاب "فقر فلسفه" نوشته است: "مناسبات اجتماعی به طور کامل با نیروهای مولد پیوند دارد. انسانها با اکتساب نیروهای مولد تازه ای، وجه تولید خویش را عوض می کنند و با تغییر وجه تولید و طرز امرار معاش خود، کلیه مناسبات اجتماعی را تغییر می دهند. آسیاب دستی نمودار جامعه ملوک الطوایفی و آسیاب بخار نمودار جامعه سرمایه داری صنعتی است."
Sources :
مرتضی مطهری- جامعه و تاریخ- صفحه 111-109